चांगली झोप ही शरीरासाठी तेवढीच महत्त्वाची असते जेवढं अन्न, पाणी आणि श्वास. पण आजच्या धावपळीच्या जीवनात झोपेचे चक्र बिघडले आहे. रात्री उशिरापर्यंत मोबाइल, कामाचा ताण, अनियमित वेळापत्रक, आणि सतत चालणारी मेंदूची धावपळ यामुळे झोप हलकी होते किंवा अनेक वेळा झोपच येत नाही. झोप नीट न लागली की शरीर थकते, मन अस्वस्थ होते आणि कालांतराने गंभीर त्रासही वाढतात. (Sleep is happiness!! Not getting a good night sleep is a disease, home remedies to improve your sleep cycle)हृदयविकार, उच्च रक्तदाब, वजन वाढ, त्वचेची समस्या, स्मरणशक्ती कमी होणे इत्यादी. म्हणूनच झोप ही एक लक्झरी नसून शरीराची गरज आहे.
झोप न लागण्याची कारणे बरीच असतात. दिवसात अति कॅफिन घेणे, उशिरापर्यंत मोबाइल स्क्रीन पाहणे किंवा टीव्ही पाहणे, कामाचा मानसिक ताण, चिंता, शरीरात व्हिटॅमिन डी कमी असणे, अनियमित आहार, रात्रीचे जेवण, किंवा अगदी बेडरूममधील आवाज आणि प्रकाशसुद्धा कारण ठरू शकतात. काही लोकांना थंडीत पाय गार झाल्याने झोप येत नाही, तर काहींना पोट स्वच्छ नसेल तर अस्वस्थता जाणवते. या सगळ्या कारणांकडे लक्ष दिलं नाही तर झोप दिवसेंदिवस बिघडत जाते.
चांगली झोप यावी यासाठी घरगुती उपाय अत्यंत सोपे पण परिणामकारक असू शकतात. सर्वप्रथम, झोपेची वेळ निश्चित ठेवणे खूप महत्त्वाचे आहे. रोज एकाच वेळी झोपणे आणि उठणे यामुळे शरीराची नैसर्गिक लय स्थिर राहते. झोपण्याच्या किमान एक तास आधी मोबाइल, लॅपटॉप, टीव्ही यापासून दूर राहणे हा सर्वात मोठा बदल ठरतो. स्क्रीनमधील निळा प्रकाश मेंदूला जागृत ठेवतो, त्यामुळे झोप खोल लागत नाही.
गरम पाण्याने आंघोळ करणे आणि पाय कोमट पाण्यात बुडवणे शरीराला शांत करण्यासाठी खूप उपयुक्त आहे. कोमट दुधात थोडी हळद घालून पिणे तसेच ओवा पाण्यात उकळून पिणे मन शांत ठेवते. काहींना कॅमोमाइल चहा किंवा तुळशीचा काढादेखील चांगली झोप लागण्यात मदत करतो. पोट जड झाल्यास झोप लागत नाही, त्यामुळे रात्री हलका आणि पचायला सोपा आहार घ्यावा. झोपण्यापूर्वी दोन-तीन तास आधी जेवण पूर्ण करणे चांगले.
घरात सुगंधी तेलांचा वापरही झोपेवर सकारात्मक परिणाम करतो. लॅव्हेंडर, व्हॅनिला किंवा कॅमोमाइलची दोन-तीन थेंब बेडरूममध्ये शिंपडल्यास मन निवांत होतं. काही लोक झोपण्यापूर्वी पायांवर तीळ किंवा नारळ तेलाचा हलका मसाज करतात. हा उपाय रक्ताभिसरण सुधारतो आणि शरीराला उब मिळते. मेंदू शांत करण्यासाठी काही मिनिटे खोल श्वास घेणे किंवा ध्यान करणेही फायदेशीर ठरते.
बेडरूम शक्यतो शांत आणि अंधारी असावी. थंडी किंवा उकाडा जास्त असेल तर झोप मोड होते, त्यामुळे खोलीचे तापमान आरामदायी ठेवणे हेही महत्त्वाचे. झोपताना मोबाइल जवळ न ठेवणे आणि बेड हा फक्त झोपण्यासाठीच वापरणे या छोट्या गोष्टी मनाला संकेत देतात की आता शरीराला विश्रांतीच्या मोडमध्ये जायचे आहे.
एकूणच, चांगली झोप ही घरगुती उपायांनी सहज सुधारता येते. शरीर जेव्हा निवांत, पोट हलके आणि मन शांत असते, तेव्हा झोप आपोआप येते आणि सकाळी तरतरी येते. दुसरा दिवस प्रसन्न जातो. थोड्या शिस्तीने आणि नैसर्गिक उपायांनी तुम्हीही शांत, खोल आणि समाधानकारक झोप मिळवू शकता.