'कषाय' (Kashaya) हा पारंपारिक भारतीय मसाला चहाचा एक आयुर्वेदिक प्रकार आहे, जो विशेषतः दक्षिण भारतात खूप लोकप्रिय आहे. हा केवळ चवीलाच चांगला नसून, सामान्य दुधाच्या चहासाठी एक उत्तम आरोग्यदायी पर्याय आहे. सर्दी, खोकला आणि रोगप्रतिकारशक्ती (Immunity) वाढवण्यासाठी हा चहा अत्यंत गुणकारी मानला जातो. ज्यांना चहा सोडायचा आहे, त्यांनी तर हा नक्कीच पिऊन पाहायला हवा.
कषाय चहा म्हणजे काय?
कषाय म्हणजे अनेक औषधी मसाले आणि वनस्पतींचा वापर करून तयार केलेले एक आरोग्यदायी मिश्रण (Concoction). हा चहा शरीरातील वात, पित्त आणि कफ हे दोष संतुलित ठेवण्यास मदत करतो. यातील मसाल्यांचे घटक शरीराला त्वरित उष्णता आणि पोषण देतात, ज्यामुळे तो नियमित दुधाच्या चहासाठी एक उत्तम पर्याय ठरतो. कषाय चहा बनवण्यासाठी लागणारी पावडर तुम्ही एकदाच बनवून हवाबंद डब्यात ३ महिने साठवून ठेवू शकता.
आवश्यक साहित्य:
धने: १/२ कप
जिरे: १/२ कप
बडीशेप: १/४ कप
काळी मिरी: २ मोठे चमचे
लवंग : २ चमचे
वेलची : ६ ते ८
सुंठ पावडर : १ टेबलस्पून
हळद : १/२ टेबलस्पून
कृती :
मसाले भाजणे: धने, जिरे, बडीशेप, काळी मिरी, लवंग आणि वेलची हे सर्व मसाले मध्यम आचेवर सुके (तेलाशिवाय) चांगले वास येईपर्यंत आणि त्यांचा रंग थोडा बदलेपर्यंत वेगवेगळे भाजून घ्या. (मसाले करपणार नाहीत याची काळजी घ्या).
भाजलेले मसाले एका पसरट भांड्यात काढून पूर्णपणे थंड होऊ द्या.
थंड झाल्यावर हे सर्व मसाले, त्यात सुंठ पावडर आणि हळद टाकून मिक्सरमध्ये बारीक पूड (पावडर) करून घ्या.
ही पावडर हवाबंद डब्यात ठेवा. तुमची आयुर्वेदिक कषाय पावडर तयार आहे!
कषाय तयार करताना :
कषाय पावडर वापरून तुम्ही साधा कषाय चहा किंवा दुधाचा कषाय चहा बनवू शकता.
पाणी: १ कप
कषाय पावडर: १ चमचा
गुळ/ब्राऊन शुगर: चवीनुसार (शक्यतो पांढरी साखर टाळा)
दूध: १/४ कप (ऐच्छिक)
चहाची कृती:
एका भांड्यात १ कप पाणी घेऊन ते उकळण्यासाठी ठेवा.
पाणी उकळू लागल्यावर त्यात १ चमचा कषाय पावडर आणि चवीनुसार गूळ घाला.
हे मिश्रण २ ते ३ मिनिटे चांगले उकळू द्या, जेणेकरून मसाल्यांचा अर्क पाण्यात व्यवस्थित उतरेल.
तुम्ही कोरा कषाय चहा पिणार असाल, तर गॅस बंद करून चहा गाळून गरम असतानाच प्या.
दुधाचा कषाय चहा बनवायचा असल्यास, शेवटी १/४ कप दूध घालून एक उकळी आणा आणि मग गाळून घ्या.
कषाय चहा पिण्याचे आरोग्यासाठी फायदे
रोगप्रतिकारशक्ती (Immunity Booster): यातील काळी मिरी, लवंग, हळद आणि सुंठ हे घटक नैसर्गिकरित्या रोगप्रतिकारशक्ती वाढवतात आणि शरीराला रोगांशी लढण्यास मदत करतात.
सर्दी-खोकल्यासाठी रामबाण: हा चहा श्वसनमार्गातील त्रास, कफ, सर्दी आणि घसा खवखवणे यांसारख्या समस्यांवर त्वरित आराम देतो.
पचनासाठी उत्तम (Digestion): जिरे आणि धने हे पचनक्रिया सुधारण्यासाठी ओळखले जातात. हा चहा पचनशक्ती वाढवतो आणि अॅसिडिटी, मळमळ यांसारख्या समस्या दूर करतो.
शरीराला उष्णता: थंडीच्या दिवसांत शरीराला नैसर्गिकरीत्या उबदार (Warmth) ठेवण्यासाठी हा चहा खूप प्रभावी आहे.
तणाव कमी: यातील सुगंधित मसाले मन शांत ठेवण्यास आणि तणाव (Stress) कमी करण्यास मदत करतात.
विषारी पदार्थ काढणे (Detoxification): आयुर्वेदिक औषधी वनस्पतींचा अर्क शरीरातील विषारी पदार्थ बाहेर टाकण्यास (Detox) मदत करतो.