आपण दातांची नियमित काळजी घेतो, ब्रश करतो, तरीही अनेक लोक टार्टर (Tartar) या समस्येने त्रस्त असतात. एका सर्वेक्षणात असे दिसून आले आहे की, सुमारे ८०% लोक त्यांच्या दातांमधील टार्टारकडे दुर्लक्ष करत आहेत. अनेकदा ही समस्या गंभीर झाल्यावरच लोक दंतवैद्याकडे (Dentist) धाव घेतात, पण तोवर या छोट्या समस्येने गंभीर रूप धारण केलेले असू शकते.
पण हा टार्टर नेमका काय आहे आणि तो दातांचे नुकसान कसे करतो, हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. त्याची पूर्वावस्था म्हणजे प्लाक, तोही आधी समजून घेऊ.
१. प्लाक म्हणजे काय? (What is Plaque?)
दात आणि टार्टरची समस्या समजून घेण्यासाठी आधी प्लाक (Plaque) काय आहे, हे जाणून घेणे आवश्यक आहे. प्लाक म्हणजे दातांवर आणि हिरड्यांखाली जमा होणारा मऊ, चिकट थर होय. आपण जे अन्न खातो, त्यातील साखर आणि स्टार्च तोंडात असलेल्या बॅक्टेरियासोबत मिसळून हा प्लाक तयार होतो. दररोज दोन वेळा ब्रश करून प्लाक काढणे सोपे असते. पण जर तो अपूर्ण राहिला, तर हिरड्या लाल, सुजलेल्या दिसू लागतात आणि सहज रक्त (Bleeding) येऊ लागते. या अवस्थेला जिंजिव्हायटिस (Gingivitis) म्हणतात. ही दात आणि हिरड्यांच्या आजाराची सुरुवातीची आणि पूर्णपणे बंद करता येण्यासारखी (Reversible) अवस्था आहे.
२. प्लाक टार्टरमध्ये कसा रूपांतरित होतो?
प्लाकचा थर बराच काळ दातांवर राहिल्यास, तो टार्टर (Tartar) किंवा कॅल्क्युलस (Calculus) मध्ये रूपांतरित होतो. टार्टर म्हणजे कडक (Hardened) झालेला आणि कॅल्सिफाईड (Calcified) झालेला प्लाकचा थर. हा प्लाकचा थर खूप वेळ दातांवर राहिल्यास तो कठीण बनतो. टार्टरचा रंग व्यक्तीच्या आहार, एकूण आरोग्य आणि दात स्वच्छ करण्याच्या सवयीनुसार पिवळ्या ते तपकिरी रंगाच्या छटांमध्ये दिसू शकतो.
३. टार्टरमुळे होणारे गंभीर नुकसान (The Harm)
टार्टर प्लाकपेक्षा अधिक हानिकारक असतो, कारण तो कडक झाल्यामुळे तुम्ही स्वतः ब्रश करून किंवा फ्लॉस करून काढू शकत नाही. तो फक्त दंतवैद्यांच्या उपकरणांनीच काढला जातो. टार्टरमुळे खालील समस्या उद्भवतात:
पीरियडोंटायटिस (Periodontitis - हिरड्यांचे गंभीर आजार): टार्टर दातांवरून खाली सरकत हिरड्यांपर्यंत पोहोचतो आणि हिरड्या आणि दात यांच्यातील फटीत जमा होतो. यामुळे हिरड्यांखालील बॅक्टेरिया थेट जबड्याच्या हाडांना (Jawbone) धरून ठेवणाऱ्या भागापर्यंत पोहोचतात. हाडांचे नुकसान झाल्यास, त्याला पीरियडोंटायटिस म्हणतात. ही एक उलटवता न येणारी (Non-reversible) स्थिती आहे, ज्यामुळे कालांतराने दात खिळखिळे होऊ (Tooth Loss) शकतात.
दंतक्षय (Dental Cavity) आणि इनॅमलचे नुकसान:
प्लाक आणि टार्टरमध्ये असलेले आम्ल (Acid) दातांचे आवरण असलेल्या इनॅमलवर (Enamel) परिणाम करते. इनॅमल कमकुवत झाल्यामुळे दंतक्षय (Cavity) होण्याची शक्यता वाढते. एकदा कॅव्हिटी लागली की ती आपोआप बरी होत नाही, ज्यामुळे दात तुटणे किंवा पडणे यासारख्या समस्या येतात. प्लाक आणि टार्टरमुळे हिरड्या सुजतात आणि दुखू लागतात. यामुळे तुम्हाला चघळण्यास त्रास होतो, ज्यामुळे अन्न पचनावरही परिणाम होतो.
उपाय (Conclusion):
टार्टर हा दातांचा असा 'अदृश्य' साथीदार आहे, ज्याकडे आपण सहसा दुर्लक्ष करतो. पण तो हळूहळू आणि शांतपणे तुमच्या दातांचे आयुष्य कमी करत असतो. हे रोखण्यासाठी दर सहा महिन्यांनी दंतवैद्याकडून प्रोफेशनल स्केलिंग (Scaling and Cleaning) करून घेणे आवश्यक आहे. यामुळे जमा झालेला टार्टर काढून टाकता येतो. त्याबरोबरच दिवसातून दोन वेळा ब्रश आणि फ्लॉसचा वापर केल्याने दात स्वच्छ राहतात. लहानपणापासूनच दातांच्या चांगल्या सवयी मुलांना लावणे महत्त्वाचे आहे.
लक्षात ठेवा: वेळेवर दंतवैद्याला भेट दिल्यास, अनेक वर्षांपर्यंत होणारे दातांचे आणि हाडांचे नुकसान टाळता येते.