Donald Trump : अमेरिकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी भारताला अचानक धमक्या देण्यास सुरुवात केली आहे, ज्यामुळे अनेकांना आश्चर्य वाटले आहे. भारत-अमेरिका व्यापार कराराबद्दल यापूर्वी सकारात्मक बोलणारे ट्रम्प आता भारतावर २५ टक्के जास्त कर (टॅरिफ) लादण्याची धमकी देत आहेत. इतकेच नाही, तर रशियाकडून तेल आणि शस्त्रे खरेदी करत राहिल्यास अतिरिक्त दंड लावला जाईल असा इशाराही त्यांनी दिला आहे. ट्रम्प यांनी तर भारतीय अर्थव्यवस्थेला 'मृत अर्थव्यवस्था' असेही म्हटले आहे. पण ट्रम्प यांच्या या अचानक बदललेल्या भूमिकेमागे नेमकी काय कारणे आहेत, हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.
१. रशियासोबत वाढता व्यापार: ट्रम्प यांच्या रागाचे मुख्य कारण
ट्रम्प यांचा मुख्य आक्षेप भारत आणि रशिया यांच्यातील वाढत्या व्यापारावर आहे. युक्रेन युद्धाच्या पार्श्वभूमीवर ट्रम्प यांना रशियाला आर्थिकदृष्ट्या कमजोर करायचे आहे. जेव्हा त्यांचे प्रयत्न सफल झाले नाहीत, तेव्हा त्यांनी रशियासोबत व्यवसाय करणाऱ्या देशांना लक्ष्य करण्यास सुरुवात केली, ज्यात भारताचा समावेश आहे. नुकत्याच झालेल्या नाटो सरचिटणीस आणि ट्रम्प यांच्या भेटीनंतर हे स्पष्ट झाले होते, जेव्हा ट्रम्प यांनी रशियाला युद्ध ५० दिवसांत संपवण्याची अंतिम मुदत दिली होती. यानंतर लगेचच, सरचिटणीस मार्क रूट यांनी भारत, चीन आणि ब्राझीलला रशियासोबतच्या व्यापारासाठी मोठ्या शुल्काचा इशारा दिला.
भारताने रशियन तेल आणि शस्त्रे मोठ्या प्रमाणात खरेदी केली आहेत. अमेरिकेचा असा विश्वास आहे की भारत मोठ्या प्रमाणात रशियन तेल खरेदी करून रशियाला युक्रेनमध्ये युद्ध सुरू ठेवण्यास मदत करत आहे. अमेरिकेचे परराष्ट्र मंत्री मार्को रुबियो यांनीही हा मुद्दा भारत-अमेरिका संबंधांमधील तणावाचे प्रमुख कारण असल्याचे म्हटले होते.
२. ब्रिक्सची वाढती ताकद आणि डॉलरवरील अवलंबित्व कमी करण्याचा धोका
ट्रम्प यांच्या चिंतेचे दुसरे प्रमुख कारण म्हणजे ब्रिक्स समूहाची वाढती ताकद, ज्यात भारताचाही संस्थापक सदस्य म्हणून समावेश आहे. ट्रम्प यांनी थेट ब्रिक्स देशांवर १० टक्के अतिरिक्त शुल्क लादण्याची धमकी दिली आहे. ब्रिक्समध्ये ब्राझील, रशिया, भारत, चीन आणि दक्षिण आफ्रिका हे संस्थापक सदस्य आहेत, तर इराण, इजिप्त, इथिओपिया, इंडोनेशिया आणि संयुक्त अरब अमिराती हे देश १ जानेवारी २०२४ रोजी यात सामील झाले आहेत.
ब्रिक्स देशांमध्ये आपापल्या स्थानिक चलनांमध्ये व्यापार सुरू झाला आहे. तसेच, २०२२ मध्ये रशियाने ब्रिक्स देशांसाठी आंतरराष्ट्रीय चलनाचा प्रस्तावही मांडला. डॉलरवरील अवलंबित्व कमी करण्याची ही तयारी अमेरिकेच्या जागतिक वर्चस्वासाठी मोठा धोका मानली जात आहे. ट्रम्प यांना भीती वाटते की डॉलरचे महत्त्व कमी झाल्यास अमेरिकेच्या अर्थव्यवस्थेला फटका बसेल, त्यामुळे त्यांची नजर भारतासह इतर ब्रिक्स सदस्यांवर आहे.
३. ट्रम्प यांच्या मागण्यांना भारताचा 'नाही'
डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या नाराजीचे तिसरे कारण म्हणजे, त्यांच्या काही मागण्यांवर भारताने ठामपणे 'नाही' म्हटले आहे. भारत-अमेरिका व्यापार कराराची अनेक वेळा चर्चा होऊनही तो पूर्ण झालेला नाही. ट्रम्प अमेरिकन शेती आणि दुग्धजन्य पदार्थांसाठी भारतीय बाजारपेठा उघडण्याची आणि शुल्क कमी करण्याची मागणी करत आहेत. मात्र, भारत सरकारने स्पष्ट केले आहे की, देशातील शेतकऱ्यांच्या हिताशी तडजोड करून कोणताही करार केला जाणार नाही. यामुळे ट्रम्प यांच्या भूमिकेत बदल झाल्याचे दिसत आहे.
वाचा - खिशातून एक रुपयाही न भरता शेतकऱ्यांना मिळेल वार्षिक ३६,००० पेन्शन, योजनेचा कसा घ्यायचा फायदा?
ट्रम्प यांच्या या अचानक बदललेल्या भूमिकेमुळे भारत-अमेरिका संबंधांमध्ये तणाव निर्माण झाला असून, भविष्यात याचे काय परिणाम होतात हे पाहणे महत्त्वाचे ठरेल.