What Is Universal Banking: रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियानं (RBI) एयू स्मॉल फायनान्स बँकेला (AU Small Finance Bank) युनिव्हर्सल बँकिंग लायसन्स दिलं आहे. देशात तब्बल ११ वर्षांनंतर असा परवाना एका बँकेला देण्यात आलाय. देशात सध्या ११ स्मॉल फायनान्स बँका कार्यरत असून त्यापैकी एयू स्मॉल फायनान्स बँक सर्वात मोठी आहे. या बँकेला युनिव्हर्सल बँकिंगचा परवाना मिळाल्यानंतर आता इतर छोट्या बँकांना मोठी बँक होण्याचा मार्ग मोकळा झालाय. युनिव्हर्सल बँक म्हणजे काय आणि त्याचा फायदा काय? जाणून घेऊ.
युनिव्हर्सल बँकिंग म्हणजे काय?
युनिव्हर्सल बँकिंग ही एक प्रणाली आहे ज्यामध्ये बँका विविध सेवा देतात. यामध्ये डिपॉझिटिंग, लेंडिंग, इन्व्हेस्टमेंट बँकिंग आणि अॅसेट मॅनेजमेंट (एएमसी) या सारख्या गोष्टींचा समावेश आहे. सामान्य बँका एकतर कर्ज देतात किंवा गुंतवणूक करतात. पण युनिव्हर्सल बँका या सर्व गोष्टी करतात. युनिव्हर्सल बँकिंगची सुरुवात १९ व्या शतकात युरोपमध्ये झाली. त्यावेळी डॉयचे बँक आणि क्रेडिट सुईस सारख्या बँकांनी ती सुरू केली होती. अमेरिकेत १९९० पासून याला वेग आला आहे.
केवळ चॉकलेट मिठाई नको! रक्षाबंधनाच्या निमित्तानं बहिणीला द्या 'हे' आर्थिक गिफ्ट
युनिव्हर्सल बँका लोकांच्या सर्व प्रकारच्या आर्थिक गरजा पूर्ण करतात. ते व्यक्ती, व्यवसाय आणि कंपन्यांना सेवा पुरवतात. ते विविध प्रकारची खाती उघडतात ज्यामध्ये ग्राहक पैसे जमा करतात आणि आवश्यकतेनुसार पैसे काढू शकतात. याशिवाय युनिव्हर्सल बँकाही कर्ज देतात. यामध्ये पर्सनल लोन, होम लोन आणि बिझनेस लोनचा समावेश आहे. युनिव्हर्सल बँका इन्व्हेस्टमेंट बँकिंगही करतात. ते कंपन्यांना शेअर्स आणि रोखे जारी करण्यात मदत करतात. विलीनीकरण आणि अधिग्रहणातही ते मदत करतात. ते अॅसेट मॅनेजमेंटही करतात.
युनिव्हर्सल बँकिंगचे फायदे
युनिव्हर्सल बँकिंगचे अनेक फायदे आहेत. युनिव्हर्सल बँका विविध प्रकारच्या वित्तीय सेवा देतात. ते पैसे जमा करतात, कर्ज देतात, गुंतवणूक बँकिंग करतात, मालमत्ता, विमा आणि इतर वित्तीय सेवांचे व्यवस्थापन करतात. म्हणजेच ते ग्राहकांना संपूर्ण आर्थिक सेवा पुरवतात. यामुळे त्यांना वेगवेगळ्या बँकांमध्ये जाण्याची गरज भासणार नाही. यामुळे बाजारातील चढ-उतारांमुळे होणारी जोखीमही कमी होते. यामुळे युनिव्हर्सल बँका अधिक फायदेशीर ठरतात.
युनिव्हर्सल बँकिंगचे तोटे
युनिव्हर्सल बँकिंगचे ही काही तोटे आहेत. उदाहरणार्थ, सार्वत्रिक बँका खूप मोठ्या आणि गुंतागुंतीच्या आहेत. ते अपयशी ठरल्यास त्याचा अर्थव्यवस्थेवर अत्यंत वाईट परिणाम होऊ शकतो. युनिव्हर्सल बँकांची विविध कार्ये असतात, त्यामुळे हितसंबंधांचा संघर्ष होऊ शकतो. उदाहरणार्थ, बँकेच्या गुंतवणूक बँकिंग विभागातील हितसंबंध त्याच्या व्यावसायिक बँकिंग किंवा संपत्ती व्यवस्थापन विभागातील हितसंबंधांपेक्षा भिन्न असू शकतात. यामुळे निर्णय प्रक्रियेत आणि ग्राहकांशी असलेल्या संबंधांमध्ये संघर्ष होऊ शकतो.
११ वर्षांपूर्वी परवाना कोणाला मिळाला?
युनिव्हर्सल बँक झाल्यानंतर एयू स्मॉल फायनान्शियल बँकेची कॅपिटल एडिक्वेसी १५ टक्क्यांपेक्षा कमी होईल. यामुळे बँकेचे प्राधान्य क्षेत्र कर्जाचं (पीएसएल) उद्दिष्टही ६० टक्क्यांवरून ४० टक्क्यांवर येणार आहे. याशिवाय २५ लाख रुपयांपेक्षा कमी रकमेच्या कर्जाच्या पोर्टफोलिओच्या ५० टक्के रक्कम ठेवण्याचा नियमही बँकेला लागू होणार नाही. बँकेने गेल्या वर्षी ३ सप्टेंबर रोजी आरबीआयकडे या परवान्यासाठी अर्ज केला होता. उज्जीवन आणि जन बँकेनेही युनिव्हर्सल बँक होण्यासाठी आरबीआयकडे अर्ज केला आहे. यापूर्वी आरबीआयने २०१४ मध्ये बंधन बँक आणि आयडीएफसी बँक (आताची आयडीएफसी फर्स्ट बँक) यांना युनिव्हर्सल बँकिंग लायसन्स दिलं होतं.