डॉ. जलपा भुटा
रात्री झोपेत हृदयविकाराने मृत्यू झाल्याच्या घटना आपण अनेकदा ऐकतो. अनेकदा काही सेकंदांसाठी व्यक्तीचा श्वास थांबतो आणि तो पुन्हा सुरू होतो. पण असे वारंवार आणि दीर्घकाळासाठी होत असेल तर मात्र ही धोक्याची घंटा ठरु शकते. आपल्याला असे होते हे आपल्याला किंवा आपल्यासोबत राहणाऱ्या व्यक्तीला व्यवस्थित समजू शकते. त्यामुळे या समस्येवर वेळीच उपाय शक्य आहेत, पण या गोष्टीकडे दुर्लक्ष झाल्यास मात्र ते जीवावर बेतणारे ठरु शकते.
स्लीप अप्निया म्हणजे काय?
स्लीप अप्निया हा झोपेचा गंभीर आजार आहे. ज्यामध्ये श्वासोच्छवास वारंवार थांबतो आणि पुन्हा सुरू होतो. जर तुम्ही जोरात घोरत असाल आणि रात्रभर झोपूनही थकल्यासारखे वाटत असेल, तर तुम्हाला स्लीप अप्निया असल्याची शक्यता आहे.
ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप अप्निया म्हणजे काय?
जेव्हा तुमची जीभ आणि टाळू यांसारख्या तुमच्या घशातील मऊ उतींना आधार देणारे स्नायू तात्पुरते आराम करतात तेव्हा झोपेमध्ये अडथळा आणणारा स्लीप अप्निया होतो. जेव्हा हे स्नायू शिथिल होतात, तेव्हा तुमचा वायुमार्ग अरुंद किंवा बंद होतो आणि श्वासोच्छ्वास काही क्षणात बंद होतो.
या आजाराची लक्षणं कोणती?
ऑब्स्ट्रक्टिव्ह आणि सेंट्रल स्लीप ॲप्नियाची लक्षणं काहीप्रमाणात सारखी असल्याने आपल्याला कोणत्या प्रकारचा ॲप्निया आहे हे ओळखणे अवघड होते. मात्र सर्वसाधारण लक्षणं अशी..
१. जोरात घोरणे
२. अशी घटना ज्यामध्ये तुम्ही झोपेत श्वास घेणे थांबवता ( दुसऱ्या व्यक्तीच्या ते लक्षात येतं.)
३. झोपेच्या वेळी श्वास कमी पडला म्हणून तोंड उघडे राहणे.
४. सकाळी डोकेदुखी
५. झोप येण्यात अडचण (निद्रानाश)
६ दिवसा जास्त झोप येणे (हायपरसोम्निया)
७. जागे असताना एखाद्या गोष्टीकडे लक्ष देण्यात अडचण
८. चिडचिड
हा त्रास कुणाला होऊ शकतो?
१. जास्त वजन - लठ्ठपणामुळे स्लीप ॲप्नियाचा धोका मोठ्या प्रमाणात वाढतो. तुमच्या वरच्या वायुमार्गाभोवती असलेला चरबीचा साठा तुमच्या श्वासोच्छवासात अडथळा आणू शकतो.
२. मानेचा घेर - जाड मान असलेल्या लोकांच्या श्वासवाहिन्या अरुंद असू शकतात.
३. अरुंद वायुमार्ग - तुम्हाला कदाचित अरुंद घसा जो अनुवांशिक मिळाला असेल किंवा टॉन्सिल्स, एडेनोइड्स देखील श्वासनलिका वाढवू शकतात आणि अवरोधित करू शकतात, विशेषतः लहान मुलांमध्ये.
४. कोणाला धोका जास्त - महिलांचे वजन जास्त असल्यास त्यांचा धोका वाढतो आणि रजोनिवृत्तीनंतरही त्यांना धोका वाढतो. पुरुषांना धोका अधिक असतो
५. कौटुंबिक इतिहास - कुटुंबातील सदस्यांना स्लीप अॅप्निया असलयास तुमचा धोका वाढू शकतो.
६. व्यसने - अल्कोहोलचा वापर, शांत मन व स्वस्थ राहण्यासाठी घेतलेले औषध किंवा ट्रँक्विलायझर्सचा वापर. हे पदार्थ तुमच्या घशातील स्नायूंना आराम देतात, पण त्यामुळे स्लिप ॲप्नियाचा धोका वाढू शकतो. याबरोबरच धूम्रपान करणाऱ्यांना स्लीप ॲप्निया होण्याची शक्यता सामान्य लोकांपेक्षा तिपटीने जास्त असते.
(लेखिका मुंबईच्या ग्लोबल हॉस्पिटल येथे मानसोपचारतज्ज्ञ आहेत.)