निष्क्रीय धुम्रपान सहसा उद्भवते जेव्हा एखादी जवळची किंवा प्रिय व्यक्ती धूम्रपान करते. जेव्हा तुम्ही त्या व्यक्तीच्या आजूबाजूला असाल, तेव्हा तुमच्या शरीरात सिगारेटच्या धुराचा वास येईल आणि तो धूर तुमच्या श्वासातही जाईल. दिल्लीतील नोव्हा आयव्हीएफ फर्टिलिटीच्या फर्टिलिटी कन्सल्टंट डॉ. अस्वती नायर यांनी एका हिंदी वेबसाईटला दिलेल्या माहितीनुसार जेव्हा कोणी सिगारेटमधून तंबाखूचा धूर थेट आत घेण्याऐवजी त्यांच्या सभोवतालच्या तंबाखूचा धूर श्वासतून घेतो, तेव्हा त्याला सेकंड हँड स्मोकिंग किंवा पॅसिव्ह स्मोकिंग म्हणतात. धुम्रपान करणाऱ्या व्यक्तीने सोड लेला धूर आणि जळत्या सिगारेटच्या टोकापासून निघणारा धूर हा आरोग्यासाठी घातक ठरू शकतो. (Doctor explain second hand smoke side effects of womens health and infertility)
जर एखादी स्त्री धूम्रपान करत नसेल, परंतु तिचा पती, मित्र किंवा धूम्रपान करणार्‍या सहकार्‍यासोबत राहत असेल तर तिची गर्भवती होण्याची शक्यता खूप कमी होऊ शकते. सेकंडहँड स्मोकमध्ये सर्व कार्सिनोजेनिक आणि विषारी पदार्थ असतात जे धूम्रपान करणारा थेट श्वास घेतो, परंतु त्यांची तीव्रता लक्षणीय वाढते. सेकंड हँण्ड स्मोकिंगमध्ये धुरातील विषारी पदार्थ थेट सिगारेटच्या धुराप्रमाणे फिल्टर होत नाहीत. याव्यतिरिक्त, कमी तापमानात साइड-स्ट्रीम धूर तयार होतो आणि त्यामुळे अधिक घातक संयुगे बाहेर पडतात. पुरुष आणि स्त्रियांच्या प्रजनन क्षमतेवर विविध घटक परिणाम करतात. अलीकडील संशोधनानुसार, निष्क्रिय धुम्रपानाचा देखील महिलांच्या गर्भधारणेच्या क्षमतेवर नकारात्मक परिणाम होतो.
हे केवळ अंडाशयांवरच नाही तर एंडोमेट्रियल अस्तरांवर देखील परिणाम करते, ज्यामुळे स्त्रियांच्या गर्भधारणेच्या क्षमतेवर परिणाम होतो. जर महिलेचा पती धूम्रपान करत असेल किंवा तिने इतरांचा धूर नाकाद्वारे शरीरात घेतला तर तिला गर्भवती होणे कठीण होऊ शकते आणि नेहमीपेक्षा जास्त वेळ लागण्याची शक्यता असते. पुरुषांमध्ये, निष्क्रिय धुम्रपान शुक्राणूंच्या डीएनएचे नुकसान करते, ज्यामुळे केवळ वंध्यत्वच नाही तर संभाव्य गर्भामध्ये एपिजेनेटिक (जन्मोत्तर) बदल देखील होतात.
निष्क्रिय धुम्रपान गर्भधारणा आणि गर्भधारणेमध्ये गुंतलेल्या हार्मोन्सच्या योग्य कार्यामध्ये व्यत्यय आणते. महिलांच्या गर्भाशयालाही हा मोठा धोका आहे. गर्भाशय ग्रीवा हा गर्भाशयाचा रस्ता आहे ज्याद्वारे शुक्राणू अंड्याचे फलित करण्यासाठी प्रवेश करतात. याव्यतिरिक्त, बेंझोपायरिन, कॅडमियम आणि कॉटिनिन यासारख्या सिगारेटच्या धुराचे पदार्थ, निकोटीनचे चयापचय, अंडाशयात पोहोचतात आणि कोटिनिनचे अवशेष अंड्याच्या सुपिकतेच्या कमी क्षमतेशी संबंधित आहेत. धूम्रपान करणार्‍यांना वंध्यत्वाचा धोका 14% जास्त असतो, तर निष्क्रिय धूम्रपान करणार्‍यांना धुम्रपान न करणार्‍यांपेक्षा वंध्यत्वाचा धोका 18% जास्त असतो.
ते टाळण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे धूम्रपान सोडणे आणि धूम्रपान करणाऱ्या व्यक्तीच्या जवळ न जाण्याचा प्रयत्न करणे. तंबाखूच्या सेवनापासून दूर राहिल्याने प्रजनन क्षमता वाढू शकते. एखादी व्यक्ती जितका जास्त काळ तंबाखूच्या धुरापासून दूर राहते, तितकाच धूम्रपानामुळे गर्भधारणेत उद्भवणारा धोका कमी होतो. दुसरीकडे, धूम्रपान करणाऱ्या व्यक्तीने धूम्रपान सोडणे आवश्यक आहे. हे खूप कठीण असू शकते. निकोटीन पर्याय किंवा बुप्रोपियन नावाच्या औषधाचा तात्पुरता वापर लोकांना धूम्रपान सोडण्यास मदत करू शकतो आणि आवश्यक असल्यास गर्भधारणेच्या प्रयत्नात वापरला जाऊ शकतो.