Kharif Season : खरीप हंगामातील पिकनिवडीत यंदा मोठा बदल दिसून आला आहे. कापूस हे पारंपरिक नगदी पीक पुन्हा एकदा आघाडीवर असून, सोयाबीनच्या क्षेत्रात तब्बल १४ हजार हेक्टरने घट झाली आहे. (Kharif crops)
तुरीने आपले स्थान राखले असून, धानाची रोवणीही आता वेग घेत आहे. प्रतिकूल हवामान, उत्पादन खर्च आणि बाजारभावाच्या पार्श्वभूमीवर शेतकऱ्यांनी पिकनिवडीत बदल केला आहे. (Kharif crops)
नागपूर जिल्ह्यातील खरीप हंगामाची पेरणी जवळपास पूर्णत्वास आली असून, यंदा कापूस हे प्रमुख पीक म्हणून अधिक झळकत आहे, तर सोयाबीनच्या पेरणी क्षेत्रात मोठी घट झाली आहे. दरम्यान, तुरीचे क्षेत्र स्थिर राहिले असून, धानाची रोवणीही सध्या वेग घेत आहे. (Kharif crops)
कापसाकडे अधिक कल
नागपूर जिल्ह्यात यावर्षी शेतकऱ्यांनी कापसाकडे अधिक कल वाढताना दिसत आहे. २ लाख १९ हजार ३५६ हेक्टरमध्ये कापसाची लागवड करण्यात आली आहे. हे क्षेत्र मागील वर्षीच्या तुलनेत ८ हजार ७६६ हेक्टरने जास्त आहे. त्यामागे शेतकऱ्यांचा उत्पादन खर्च व बाजारभावाचा अनुभव कारणीभूत असल्याचे बोलले जात आहे.
सोयाबीनची पेरणी घटली
यंदा सोयाबीनच्या पेरणी क्षेत्रात मोठी १४,२४३ हेक्टरची घट नोंदवली गेली आहे. पारंपरिक दृष्टिकोन असलेले हे पीक यंदा प्रतिकूल हवामान, कीडग्रस्त पिकांचे नुकसान आणि कमी बाजारभावामुळे मागे पडल्याचे दिसत आहे. गेल्या वर्षी ९१ हजार ७७९ हेक्टरमध्ये झालेल्या पेरणीच्या तुलनेत यावर्षी फक्त ७७ हजार ५३६ हेक्टरमध्ये पेरणी झाली आहे.
तुरीचे क्षेत्र स्थिर
तुरीच्या पिकाने यंदाही आपले स्थान टिकवले आहे. मागील वर्षीच्या तुलनेत केवळ ६४ हेक्टरची घट असूनही ५५,७१५ हेक्टरमध्ये तुरीची पेरणी झाली आहे. जास्त उत्पादन, कमी उत्पादन खर्च आणि साठवणुकीच्या सुविधा यामुळे तूर हे पीक शेतकऱ्यांमध्ये विश्वासार्ह राहिले आहे.
धानाची रोवणी प्रगतिपथावर
जिल्ह्यातील रामटेक, मौदा, पारशिवनी, कुही, उमरेड आणि इतर तालुक्यांमध्ये धानाचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणावर घेतले जाते. यंदा पावसाच्या अनियमिततेमुळे काही भागांत चिखलणी प्रक्रियेला विलंब झाला. मात्र, पेंच जलाशयातून पाणी सोडल्यामुळे रोवणीला गती मिळाली आहे. ३१ जुलैपर्यंत १६ हजार ६८४ हेक्टरमध्ये रोवणी झाली असून, लवकरच उर्वरित क्षेत्र कापले जाईल, असा अंदाज कृषी विभागाने व्यक्त केला आहे.
पर्यायी पिकांचा शोध सुरूच
सोयाबीन व कापसातील अनिश्चितता पाहता, शेतकऱ्यांनी पर्यायी पिकांचा पर्याय स्वीकारण्यास सुरुवात केली आहे. काहींनी मिरची अथवा इतर नगदी पिके निवडली असून, काहींनी कापूस किंवा तुरीची पुनर्निवड केली आहे. हवामान बदल, किडीचा प्रादुर्भाव, उत्पादन खर्च आणि बाजारभाव या साऱ्या गोष्टींनी निर्णय बदलला आहे.
पेरणी क्षेत्र (तुलनात्मक माहिती)
| पीक | सन २०२४ (हे.) | सन २०२५ (हे.) | वाढ/घट |
|---|---|---|---|
| कापूस | २,१०,५९० | २,१९,३५६ | +८,७६६ (वाढ) |
| सोयाबीन | ९१,७७९ | ७७,५३६ | –१४,२४३ (घट) |
| तूर | ५५,७७९ | ५५,७१५ | –६४ (घट) |
| धान | ९७,८४५ (सरासरी) | १६,६८४ (३१ जुलैपर्यंत) | –८०,४३६ (अद्याप) |
शेतकऱ्यांची मागणी
* उत्पादन खर्च कमी करणाऱ्या योजना सुरू कराव्यात
* कृषी निविष्ठांचे दर कमी करावेत
* आधुनिक वाणांचे बियाणे वेळेवर उपलब्ध करून द्यावेत
* बाजारात हमीभावासाठी लवकर निर्णय घ्यावेत
नागपूर जिल्ह्यातील खरीप पेरणीचा ट्रेंड यंदा स्पष्टपणे बदललेला दिसतो. शेतकऱ्यांचे पीकनिवड धोरण हवामान, बाजारभाव आणि उत्पादन खर्चावर अवलंबून असून, ते अधिक व्यावसायिक बनले आहे. सरकारने यावर गांभीर्याने लक्ष देऊन तांत्रिक व आर्थिक आधार द्यावा, अशी अपेक्षा शेतकरी वर्गातून व्यक्त होत आहे.