उन्हाळी, पावसाळी दोन्ही हंगामात भाताचे उत्पादन घेतले जाते. भातशेतीत खोडकिड ही प्रमुख कीड आहे. यामुळे पिकाचे मोठे नुकसान होते. खोडकिड्याचा प्रादुर्भाव झाल्यास उत्पादनात मोठी घट येते.
कीड कशी ओळखावी?
- या किडीचा पतंग १-२ सें.मी. लांब, समोरील पंख पिवळे, मागील पांढरे समोरील पिवळ्या पंखावर प्रत्येकी एक ठळक काळा ठिपका असतो.
- अंडी पुंजक्याच्या स्वरूपात असून पिवळसर तांबडया तंतुमय धाग्याची पानाच्या शेंड्यावर झाकलेले असतात.
- पुर्ण वाढ झालेली अळी २० मि.मि. लांब पिवळसर व पांढरी असते.
- खोडकिडीची मादी १०० ते २०० अंडी पुंजक्यानी, धानाच्या शेंड्यावर घालते.
जीवनक्रम
- अंड्यातून ५ ते ८ दिवसांत अळ्या बाहेर येतात व धानाच्या मुख्य खोडास पोखरुन आतमध्ये उपजीवीका करतात.
- अळी अवस्था १६ ते २७ दिवसाची असते.
- अळी खोडामध्येच कोषावस्थेत जाते आणि ९ ते १२ दिवसात कोषातुन पतंग बाहेर येतो.
- एक जीवनक्रम पुर्ण करण्यास ३१ ते ४० दिवस लागत असून एका वर्षात ४ ते ६ पिढ्या पुर्ण होतात.
नुकसान करण्याची पद्धत
- अळी खोड पोखरते त्यामुळे रोपाचा गाभा मरतो व फुटवा सुकतो. यालाच किडग्रस्त फुटवा/गाभेमर/डेडहार्ट म्हणतात.
- हा फुटवा ओढल्यास सहज निघून येतो. अशा फुटव्यास दाणे न भरलेल्या पांढऱ्या ओंब्या येतात. यालाच पळीज/पांढरी पिशी म्हणतात.
आर्थिक नुकसानीची पातळी
१) १ अंडी पुंज प्रति चौ. मी.
२) ५ टक्के सुकलेले फुटवे किंवा ५ टक्के गाभेमर प्रति चौ.मी.
३) १ पतंग प्रति चौ.मी.
खोडकिडीचा कसा कराल बंदोबस्त?
◼️ भात रोवणीपूर्वी रोपांची शेंडे तोडून बांबुच्या टोपलीत जमा करावी व ती टोपली खांबावर टांगावी. त्यामुळे रोपाच्या शेंड्यावर असणारी खोड किडीची अंडी नष्ट होऊन त्यामधुन परजीवी किटकसुद्धा यथावकाश बाहेर पडतील.
◼️ पिकाची वरचेवर पाहणी करून कीड ग्रस्त फुटवे काढून नष्ट करावेत. हे काम हंगामातून तीन ते चार वेळा करावे.
◼️ शेतात पक्षी थांबे लावावेत.
◼️ ट्रायकोग्रामा जापोनीक्रम या परजीवी किडीचा ५०,००० अंडी प्रति हेक्टरी १० दिवसांच्या अंतराने ३-४ वेळा सोडवीत.
◼️ जैविक नियंत्रणासाठी एकरी ४ कामगंध सापळे लावावेत.
◼️ खोडकिडीच्या जैविक नियंत्रणासाठी 'ट्रायकोग्रॅमा जापोनिकम' या प्रजातीचे १ लाख प्रौढ प्रति हेक्टर आठवड्याचे अंतराने पीक लागणीनंतर एक महिन्यानी चार वेळा प्रसारित करावेत.
अधिक वाचा: आंब्यातील फळकुज, साका आणि फळमाशीसाठी करा हे सोपे उपाय; वाचा सविस्तर