- किशोर मराठे
नंदुरबार : धडगाव तालुक्यातील (Nandurbar District) कात्री परिसरातील पाटीलपाडा, हानीपाडा, शेलखडीपाडा, गुडापाडा, आमलीपाडा, तोरखापाडा, कामोदपाडा पाड्यावरील जवळपास पन्नास शेतकऱ्यांनी अझोला लागवडीकडे (Azolla Farming) आकर्षित होत असुन, कात्री परिसरातील शेतकऱ्यांना, मर्यादित स्त्रोतांमुळे, अनेकदा जनावरांसाठी पुरेसे खाद्य तयार करण्यासाठी संघर्ष करावे लागत असल्याने अझोला हा योग्य पर्याय कात्री गावातील शेतकऱ्यांनी निवडला आहे.
ॲझोला ही एक वनस्पती आहे. याचा पाला दुधाळ जनावरांसाठी (Dairy Farming) उपयुक्त आहे. ॲझोला जलशैवाळासारखे दिसणारे तरंगते नेचे (fern) वर्गीय वनस्पती आहे, या वनस्पतीस वाढण्यास चार ते पाच दिवसात दुप्पट न वाढ होते. कात्री येथील लोंगीबाई रविंद्र पाडवी या महिलेने स्वखर्चाने अझोला वनस्पती निर्मिती केंद्र तयार केले आहे. शेळी व कोंबड्यासाठी उपयुक्त (Poultry Farming Feed) असे खाद्य असल्याने यास माविम नंदुरबार अंतर्गत अभ्यास दौरा म्हणून शहादा तालूक्यातील महिला बचत गटातील महिलांनी भेट देत पाहणी करून माहिती जाणून घेतली कात्री परिसरात जवळपास पन्नास शेतकऱ्यांनी अझोला वनस्पती निर्मिती केंद्र तयार केले आहे.
अझोला शेती कशी करावी व त्याचे फायदे :
अझोला, एक अद्भुत जलचर फर्न वनस्पती आहे, ती पाण्याच्या पृष्ठभागावर वेगाने वाढते.
अझोला हे शेळी,गुरेढोरे, मासे, डुक्कर आणि कुक्कुटपालनासाठी एक आदर्श शाश्वत खाद्य आहे. याशिवाय, ते शेतात जैव खत म्हणून देखील वापरले जाणार आहे. त्यामुळे कात्री परिसरातील अनेक शेतकरी अझोला लागवडीकडे आकर्षित होत आहेत.
अझोला युनिट
शेळी, गाय, म्हशीच्या दुध वाढीसाठी तसेच विविध खाद्य पदार्थात मिश्र करून प्रोटीनयुक्ता चारा जनावरांसाठी देऊन शारीरिक वाढीच्या उपयोग मोठया प्रमाणात होत असतो, सुर्यदर्शन शेतकरी प्रोड्यूसर कंपनी सभासदाकडे असे ५० युनिट तयार आहेत, मार्च अखेर पर्यंत 200 अझोला युनिट कात्री परिसरात पाहायला मिळतील.
कोबंड्यासाठी खुप उपयुक
- ॲझोला ही एक वनस्पती आहे. याचा पाला दुधाळ जनावरांसाठी उपयुक्त आहे. ॲझोला जलशैवाळासारखे दिसणारे तरंगते नेचे (fern) वर्गीय वनस्पती आहे. पशुपालनासाठी ॲझोला हे पीक महत्त्वाचे आहे. कमी खर्चात व चारा टंचाईत ॲझोलाचा जनावरांच्या आहारात वापर करता येईल.
- ॲझोलाचा वापर केला तर असे खाद्य किफायतशीर व पौष्टिक बनते.
- दूध देणाऱ्या जनावरांना महागड्या खाद्याऐवजी ॲझोला खाऊ घातले तर दुधाची गुणवत्ता व प्रत वाढते.
- ॲझोला हे खाद्य पशुपालकास नेहमीच्या खाद्यापेक्षा खूप स्वस्त पडते.
- ॲझोला ही एक बहुगुणी चमत्कारिक वनस्पती आहे. तिचा प्रसार आणि लागवड वाढल्यास ती बहूपयोगी सिद्ध होऊ शकते.
- अवघे २ ते ३ सें.मी. आकाराची ही वनस्पती प्रचंड वेगाने वाढते. दर दोन दिवसांनी दुप्पट होण्याची क्रिया सतत सुरू असते.
- अझोला नायट्रोजन स्थिर करण्यात मदत करते, अझोला हा नायट्रोजनचा उत्कृष्ट स्रोत आणि उच्च पोषक मूल्य आहे.
- अझोला लागवडीसाठी कमी जागा, कमी पाणी, कमी गुंतवणूक असल्यामुळे चांगल्या खाद्यासाठी आणि चांगल्या जैव खतासाठी हा कमी खर्चाचा पर्याय कात्री गावात उपलब्ध आहे.
अझोलाचे फायदे :
- अझोलामध्ये खूप जास्त प्रथिने, अमीनो ऍसिड, जीवनसत्त्वे (व्हिटॅमिन ए, व्हिटॅमिन बी 12, बीटा कॅरोटीन) आणि खनिजे असतात, म्हणून हे पशुधनासाठी एक उत्कृष्ट पोषक आहार आहे.
- तसेच अझोलामध्ये लिग्निनचे प्रमाण कमी असते. त्यामुळे प्राणी अजोला सहज पचतात.
- पोल्ट्री पक्षांना अझोला खायला दिल्याने ब्रॉयलर कोंबडीचे वजन सुधारते आणि थर असलेल्या पक्ष्यांच्या अंडी उत्पादनात वाढ होते.
- जनावरांमध्ये, 1.5-2 किलो अझोला नियमित खाद्यासोबत एकत्रित केल्यावर एकूण दूध उत्पादनात 15-20% वाढ दिसून आली. सुर्यदर्शन शेतकरी उत्पादक कंपनी कात्री येथे हा प्रयोग करण्यात आला .
- आपण शेळ्या, गाय, म्हशी,आणि मासे यांना अझोला खाऊ घालू शकता.
जैव खत -
अझोला वातावरणातील नायट्रोजनचे निराकरण करते आणि पानांमध्ये साठवते. त्यामुळे त्याचा वापर हिरवळीचे खत म्हणून केला जातो.
भात शेतकऱ्यांनी भातशेतीत अझोलाची लागवड करून भात उत्पादनात २०% वाढ केल्याचे निरीक्षण सुर्यदर्शन शेतकरी उत्पादक कंपनी कात्री येथे करण्यात आले आहे.
अझोला लागवड प्रक्रिया :
1) अझोला वाढवण्यासाठी कृत्रिम तलावची निर्मिती
- अझोला लागवड तलाव तयार करण्यासाठी, अर्धवट छायांकित क्षेत्र निवडा कारण अझोलाला 30% सूर्यप्रकाश आवश्यक आहे. जास्त सूर्यप्रकाश वनस्पती नष्ट करेल. झाडाखालील क्षेत्र श्रेयस्कर आहे.
- जर तुम्ही अझोला मोठ्या प्रमाणावर वाढवायचे ठरवले तर तुम्ही लहान काँक्रीट टाक्या बनवू शकता. अन्यथा, आपण तलावाला कोणत्याही आकाराचे बनवू शकता. अथवा प्लास्टिकचे मार्केटमध्ये बेड उपलब्ध आहेत त्याचा वापरही उपयोगी ठरतो.
- तलावासाठी माती काढा आणि माती समतल करा; त्यानंतर, पाण्याची नासाडी टाळण्यासाठी प्लास्टिकची चादर जमिनीभोवती पसरवा. तलाव किमान 20 सेमी खोल असल्याची खात्री करा.
- तलावातील प्लॅस्टिक शीटवर थोडी माती एकसारखी घालावी. 2M X 2M आकाराच्या तलावासाठी 10-15 किलो माती घाला.
- अझोलाला चांगली वाढ होण्यासाठी फॉस्फरसची आवश्यकता असते तुम्ही शेणाच्या स्लरीसोबत सुपर फॉस्फेट वापरू शकता. शेणखतामुळे उपलब्ध पोषकतत्वे वाढते. 4-5 दिवसांचे शेण वापरावे.
- पुढे, तलाव सुमारे 10 सेमीच्या पातळीवर पाण्याने भरा; यामुळे अझोला प्लांटचा छोटा मार्ग मोकळेपणाने तरंगता येईल, नंतर तलावात 2 ते 3 दिवस सोडा जेणेकरून घटक स्थिर होतील.
- 2-3 दिवसांनी तळ्यात अझोला कल्चर टाकून हाताने अझोला घासून घ्या. हे जलद गुणाकारासाठी उपयोगी राहतात.
2) अझोला वाढवण्यासाठी महत्वाच्या टिप्स :
- अझोला झपाट्याने वाढतो, म्हणून अझोला बायोमास 300 gms – 350 gms/sq.meter राखून ठेवा. त्यामुळे गर्दी टाळण्यासाठी दररोज काढणी करा.
- 5 दिवसांतून एकदा सुपर फॉस्फेट आणि शेणाचे मिश्रण टाका, तसेच मॅग्नेशियम, लोह, तांबे, सल्फर इ.चे मिश्रण साप्ताहिक अंतराने घाला. अझोलाचे खनिज प्रमाण वाढवा.
- 10 दिवसातून एकदा 25 ते 30% जुने पाणी ताजे पाण्याने बदला; हे तलावातील नायट्रोजन जमा होण्यास प्रतिबंध करण्यास मदत करते.
- सहा महिन्यांतून किमान एकदा पूर्ण पाणी आणि माती बदला आणि नंतर ताजे अझोला बिया घाला.
- पाण्याची पातळी किमान 10 सें.मी. ठेवा, त्यामुळे मुळे तरंगत राहून अझोला मुळे जमिनीत उगवत नाहीत, कापणी करणे सोपे होते.
- काढणी केलेला अझोला नीट धुवा, त्यामुळे ते शेणाची घाण आणि वास काढून टाकते आणि नंतर ते जनावरांना खायला घालते.
3) तुम्ही अझोला वनस्पती कोठे खरेदी करू शकता?
तुम्ही सुर्यदर्शन शेतकरी उत्पादक कंपनी कात्री किंवा कृषि विज्ञान केंद्र नंदुरबार (KVK) सारख्या काही कृषी संशोधन संस्थांकडून अझोला वनस्पती घेऊ शकता. तसेच, तुम्ही ऑनलाइन वेबसाइटवरून अझोला खरेदी करू शकता.
निष्कर्ष :
अझोला हे पशुधनासाठी आदर्श खाद्य आहे. तुम्ही तुमच्या अझोला तलावाची चांगली काळजी घेतल्यास, तुम्ही दररोज चांगल्या प्रतीचे तण काढू शकता आणि त्यामुळे तुमचा फीड आणि खताचा खर्च नक्कीच कमी होतो.