Dori Pattern : शेतीत नाविन्याची मशागत करणारे शेतकरी अनेकदा संकटांतून मार्ग काढतात. महागाव तालुक्यातील चिलगव्हाण येथील प्रा. विलास मंदाडे आणि त्यांच्या पत्नी कल्पना यांनी अशाच एका नाविन्यपूर्ण विचारातून 'दोरी पॅटर्न' (Dori Pattern) वापरून कपाशीची अनोखी लागवड करून दाखवली आहे.
मजुरीचा खर्च, बैलजोडीची कमतरता आणि वेळेअभावी पेरणीस अडचण. या साऱ्या अडथळ्यांना दूर करत त्यांनी दोरीच्या साहाय्याने कपाशीच्या ओळी आखून रोपे लावण्याचा प्रयोग केला. कमी खर्चात, अधिक अचूकता आणि मेहनत वाचवणारी ही पद्धत आता अनेक शेतकऱ्यांसाठी प्रेरणादायक ठरत आहे.
परिस्थितीला दोष देण्यापेक्षा उपाय शोधा, हे तत्त्व अंगीकारून चिलगव्हाण येथील प्रा. विलास मंदाडे आणि त्यांच्या पत्नी कल्पना मंदाडे या दम्पांत्याने शेतशिवारात एक आगळा-वेगळा प्रयोग केला आहे.
'दोरी पॅटर्न' या नावीन्यपूर्ण पद्धतीने कपाशीची पेरणी करून त्यांनी केवळ खर्च वाचवला नाही, तर इतर शेतकऱ्यांसाठी प्रेरणादायक उदाहरणही तयार केले.
शेतात नाविन्यपूर्णतेचा शोध
साडेतीन एकर शेतीच्या आधारावर कुटुंबाचा गाडा चालवत असताना मंदाडे दांपत्य नेहमीच शेतात नवे प्रयोग करत असते. यंदा त्यांनी पारंपरिक पद्धतीऐवजी दोरीचा वापर करून कपाशी लागवडीसाठी रांगा आखल्या.
ही कल्पना त्यांना मिरची लागवडीच्या पारंपरिक दोरी पद्धतीवरून सुचली. परिणामी, बैलजोडी, ट्रॅक्टर किंवा मजुरीचा खर्च पूर्णतः वाचला.
'दोरी पॅटर्न' कसा कार्यान्वित केला?
शेतात ठराविक अंतराने दोरी आखून पेरणीच्या रेषा तयार केल्या.
त्या रेषांवर योग्य अंतरावर कपाशीची बियाणे टाकली गेली.
या सुलभ आणि स्वयंपूर्ण पद्धतीमुळे वेळ, श्रम आणि खर्च यांची मोठी बचत झाली.
प्रेरणादायी प्रयोग
या प्रयोगाची कृषी विभागानेही दखल घेतली आहे. यापूर्वीही त्यांनी पाणीटंचाईच्या काळात प्लास्टिक चहाच्या कपात रोपे तयार करून लावण्यासारखे उपक्रम राबवले होते. 'दोरी पॅटर्न' ही पद्धत कमी शेती असलेल्या, संसाधनांविना अडचणीत असलेल्या शेतकऱ्यांसाठी उपयोगी ठरणारी आहे.
महागाव तालुक्यासारख्या भागात शेतकऱ्यांनी खरीप हंगामासाठी कंबर कसली आहे. अशा वेळी मंदाडे दांपत्याने मांडलेला खर्चात बचत, कल्पनेत नावीन्य यांचा आदर्श सर्वांसाठी दीपस्तंभ ठरू शकतो.
दोरी पॅटर्न म्हणजे काय?
शेतात दोन टोकांना दोरी (सुतळी/नायलॉन दोरी) ताणली जाते.
या दोरीवर ठराविक अंतरावर खुणा किंवा गाठी (मार्किंग) केल्या जातात.
त्यानुसार शेतात रोपे किंवा बियाणे टोकले जाते.
ही दोरी रेषा सरळ असल्यामुळे लागवड सुद्धा सरळ रेषेत, एका मापात आणि अचूक अंतर राखून होते.
काय आहेत फायदे
बचत : बैलजोडी, मजूर आणि पेरणी यंत्राचा खर्च वाचतो.
सुलभता : लहान शेतकरी एकट्याने किंवा कमी लोकांमध्ये ही पद्धत वापरून लागवड करू शकतात.
अचूक अंतर : प्रत्येक रोपात समान अंतर राखल्यामुळे उत्पादनात सुधारणा होते.
सिंचन व खत व्यवस्थापन सोपे : रेषा सरळ असल्याने ड्रिप इरिगेशन किंवा फर्टिगेशनसाठी उपयुक्त.
मोकळेपणा : पीक वाढीनंतर तणनियंत्रण व फवारणी यासाठी जागा मोकळी राहते.
ही पद्धत कशावर आधारित आहे?
पूर्वी मिरची, टोमॅटोसारख्या भाजीपाला पिकांमध्ये ही पद्धत वापरली जायची. त्याच अनुभवातून शेतकऱ्यांनी कपाशी लागवडीत 'दोरी पॅटर्न' वापरायला सुरुवात केली.
नवीन विचारांची गरज
आमच्याकडे मजूर नाहीत, बैलजोडी परवडत नाही आणि यंत्रसामग्री सर्वांजवळ नाही. मग आम्हीच काहीतरी नवीन करायचं ठरवलं. शेती केवळ नशिबावर नाही, तर विचारांवर चालते. - प्रा. विलास मंदाडे, शेतकरी
हे ही वाचा सविस्तर : Dhulaperani : धुळपेरणीचा मुहूर्त! मृग नक्षत्रात शेतात कपाशीची लगबग वाचा सविस्तर