सिंधुदुर्ग: प्रदूषणाचा सागरी पक्ष्यांना फटका

अधिवास धोक्यात : स्थलांतर कमी, काही नामशेष होण्याच्या मार्गावर

संदीप बोडवे - मालवण--सिंधुदुर्गच्या तटीय क्षेत्रात जी विपुल जैव विविधता पहावयास मिळते त्यामध्ये सागरी पक्ष्यांचेही महत्व अनन्यसाधारण आहे. सागरी पक्ष्यांमधील आॅस्प्रेसारख्या येथे आढळणाऱ्या काही प्रजाती संरक्षित प्रजाती म्हणून घोषित करण्यात आल्या आहेत. समुद्रकिनाऱ्यांबरोबरच खाडी आणि खाजणांमध्ये सागरी पक्ष्यांना फटका बसत आहे.
सिंधुदुर्गच्या किनाऱ्यावरील कुणकेश्वर, तांबळडेग, मुणगे, तोंडवळी, तळाशिल, निवती, कोरजाई यासारख्या ठिकाणी व खाड्यांलगत सागरी पक्ष्यांच्या मोठ्या वसाहती आढळून येत होत्या. समुद्रकिनाऱ्यांलगतचे डोंगराळ कडे, सुरुची बने तसेच कांदळवने सागरी पक्ष्यांचे नैसर्गिक अधिवास आहेत. अलिकडच्या काळात जिल्ह्याच्या किनारपट्टीवर झपाट्याने पर्यटन व्यवसाय वाढत आहे. किनाऱ्यालगतच्या जमिनींना मागणी वाढल्याने त्या विकल्या जात आहेत. परिणामी याठिकाणी मानवी हस्तक्षेप वाढल्याने सागरी पक्ष्यांचा नैसर्गिक अधिवास धोक्यात आला.
वाढत्या शहरीकरण, औद्योगिकरण आणि पर्यटनामुळे मोठ्या प्रमाणावर सागरी प्रदूषण होत आहे. किनाऱ्यांवरील प्रदूषणामुळे सागरी प्रजातींमधील जीव साखळी धोक्यात आली. याचा फटका म्हणून अनेक सागरी पक्षी नामशेष होण्याच्या मार्गावर आहेत. तसेच त्यांचे दुर्मीळ होण्याचे प्रमाणही जास्त आहे. लहानापासून मोठ्यापर्यंत कोणालाही आकाराने, आवाजाने भुरळ घालणारे हे पक्षी नामशेष का होत आहेत याची कारणे काय हे शोधून सागरी पक्ष्यांचे वैभव टिकवून ठेवण्यासाठी उपाय व्हायला हवेत.
११ नोव्हेंबर २०१० ला लेसर क्रेस्टेन टर्न हा स्थलांतरीत सागरी पक्षी सिंधुदुर्ग किल्ल्यावर मृत आढळून आला होता. त्याच्या पायातील रिंग वरील संकेतांकामुळे तो आखातातील तेहरान येथून आल्याचे निष्पन्न झाले होते. सागरी प्रदूषणाचा हा पक्षी बळी ठरला असावा, अशी शक्यता त्यावेळी पक्षी अभ्यासकांनी व्यक्त केली होती.
जिल्ह्यात आढळणाऱ्या सागरी पक्ष्यांमध्ये ग्रेट ब्लॅक हेडेड गल, स्लेन्डर बिल गल, बाऊन हेडेड गल, कॉमन ब्लॅक हेडेड गल, कॉमन टन, रोझीएट टन, गल विल्ड टन, लेसर क्रस्टेड टन, ग्रेटर क्रस्टेड टन, कॅस्पेन टन, व्हाईट बेलीड सी इगल, बाम्हणी काईट, आॅस्प्रे, वेस्टन रिफ इग्रट आदी प्रजातींचा समावेश आहे.
समुद्रकिनाऱ्यांबरोबरच जिल्ह्यातील खाडी व खाजणांमध्येही काही प्रजातींनी आपले अस्तित्व टिकवून ठेवले आहे. यामध्ये लिटल कॉमोरंट, लिटल इग्रेट, ग्रेट इग्रेट, इंटर मिडीएट इग्रेट, इंडियन पॉन्ड हेरन, लिटल हेरन, कॅटल इग्रेट, ब्लॅक क्राऊन नाईट हेरन, ब्लॅक हेडेड आय बिस, इंडियन ब्लॅक आय बिस, पॅसिफिक गोल्डन फ्लोव्हर, लिटल रिंग्ड टर्न स्टोन, ब्रॉड बिल्ड सॅन्ड पायप, रफ, लिटल स्टिन्ट, कॉमन रेडशॅन्क, ग्रीन सॅन्ड, पायप, वुड सॅन्ड पायप, कॉमन सॅन्ड पायप या प्रजातींची नोंद आहे.

समुद्रातील तेलाच्या तवंगामुळे अनेक सागरी पक्ष्यांच्या पंखांना तेलाचा थर चिकटतो. समुद्रातील भक्ष्य पकडताना त्यांना पाण्यात सूर मारावा लागतो. यावेळी पाण्यावरील तेलाचा चिकट तवंग पंखांना लागल्याने पक्ष्यांना हवेत झेपावताना अडचणी येतात. व्यवस्थित उडता येत नसल्याने त्यांचा बळी जाण्याची शक्यता असते.
- सोहेल जमादार,
युएनडीपीचे जनसंपर्क अधिकारी

सिंधुदुर्गात ४0 सागरी पक्ष्यांच्या प्रजाती
सिंधुदुर्गात समुद्र, खाडी व खाजणांच्या किनारी मिळून ४० हून जास्त सागरी पक्ष्यांच्या प्रजाती आढळत असल्याची नोंद झाली आहे.
स्थलांतरीत पक्षीही याठिकाणी मोठ्या प्रमाणावर आढळतात.
हे पक्षी हजारो किलोमीटरचा प्रवास करून दरवर्षी सिंधुदुर्गच्या किनाऱ्यांवर येतात.

सागरी
प्रदूषण