व्यवसायाचा आणि वेळेचा गुणाकार करा - दीपक हरिया

सध्याच्या तरुणांसाठी करिअर हा परवलीचा शब्द झाला आहे. दहावी-बारावी-ग्रॅज्युएशननंतर करण्याचे अक्षरश: हजारो कोर्सेस सध्या उपलब्ध आहेत. आपल्या आवडत्या क्षेत्रात जायला मिळावे म्हणून मुले प्रचंड अभ्यास करतात. कष्ट करतात. महागडे क्लास लावतात. पालकही मुलांच्या सर्व मागण्या पूर्ण करतात. पाण्यासारखा पैसा खर्च करतात. आयआयटी, एमबीएसारख्या काही कोर्सेससाठी अर्ध्या टक्क्यासाठी अ‍ॅडमिशन हुकते. तिथे प्रवेशासाठीच प्रचंड स्पर्धा असते. दुसरीकडे दहावी-बारावीला नापास झालेले काही विद्यार्थी आत्महत्या करतात. ते नैराश्याला सामोरे जाऊ शकत नाहीत. ही सगळी जीवघेणी, गळेकापू स्पर्धा आणि नैराश्याच्या भरात आत्मघात करून घेणारे विद्यार्थी बघितले की वाटते, शालेय किंवा पुस्तकी शिक्षण म्हणजेच आयुष्यात सर्व काही आहे का? जे शालेय शिक्षणात अपयशी झाले किंवा ज्यांना घरच्या परिस्थितीमुळे उच्च शिक्षण घेता आले नाही ते सर्व आयुष्यात अपयशीच ठरतात का? जगाकडे नीट डोळे उघडून बघितले तर असे लक्षात येईल की फारसे शालेय शिक्षण न झालेले लोकही आयुष्यात खूप यशस्वी ठरू शकतात. आयुष्यातले यश आणि शाळेतली हुशारी यांचा एकमेकांशी फारसा संबंध नाही. अंबरनाथ येथील व्यावसायिक दीपक रायसी हरिया हे याचे जिवंत उदाहरण आहे.
अंबरनाथ येथील दीपक हरिया यांच्या वडिलांचे एक साधे किराणा दुकान होते. लहानपणी त्यांच्या घरची परिस्थिती फारशी चांगली नव्हती. भावंडांपैकी ते सर्वात धाकटे. नंतर त्यांच्या वडिलांनी शालेय साहित्य विक्रीचे दुकान काढले. दीपक हरिया यांचा लहानपणापासून व्यवसायाकडे ओढा होता. कन्स्ट्रक्शन किंवा आॅटोमोबाइल या दोन्हींपैकी एका क्षेत्रात ट्रेडिंग करावे असे त्यांना लहानपणापासून वाटत असे. त्यांचा मोठा भाऊ हसमुखने हार्डवेअरच्या सामानाचे दुकान काढले. त्यात ते सिमेंटही ठेवत असत. दीपक वडील व भाऊ दोघांच्याही दुकानात मदत करत असत.
ते नववीत शिकत असताना त्यांच्या बाबतीत शाळेत प्रसंग घडला. एका शिक्षकाने त्यांचा अपमान केला, तो त्यांना सहन झाला नाही. त्याचा परिणाम म्हणून त्यांनी शिक्षणाला रामराम ठोकला. चार भिंतींच्या शाळेत जाण्याऐवजी ते जगाच्या मोकळ्या शाळेत शिकू लागले. विद्यापीठाच्या परीक्षांऐवजी व्यवहाराच्या परीक्षा देऊ लागले. त्यांच्या भावाने आपल्या हार्डवेअरच्या दुकानातून सिमेंट ही गोष्ट वेगळी केली व त्यांना एक बिल्डिंग मटेरिअलचे दुकान काढून दिले. तेव्हा त्यांचे वय होते १५ वर्षे. दुकान भाड्याचे होते व माल भावाने भरून दिला होता. त्या व्यवसायात अपयश आले असते तर दीपकना काही भविष्य नव्हते. पण शाळेत अपयशी ठरलेले दीपक या परीक्षेत मात्र प्रचंड यशस्वी ठरले. सिमेंटच्या जोडीने ते बांधकामाला लागणाऱ्या इतर सर्व साहित्याचा व्यापार करू लागले. सचोटी, चिकाटी, मेहनत, वेळेवर डिलिव्हरी, गिऱ्हाईकांशी प्रेमाने बोलणे या सर्व गोष्टींमुळे या पोरसवदा मुलाने व्यवहारात चांगला जम बसवला. त्यांच्या यशाची कमान सतत चढतीच राहिली. त्यांच्याकडे डिलिव्हरीला साधी हातगाडी असायची. सायकलनेही ते कधी कधी माल पोचवायचे. आता त्यांचे चार टेंपो आहेत.
बिल्डिंग मटेरिअलच्या दुकानाबरोबरच सायबर कॅफे काढला. झेरॉक्स मशिन घेतले. ते फक्त दुकाने सांभाळत बसले नाहीत, तर नेटवर्क मार्केटिंग या क्षेत्रात प्रवेश केला. नेटवर्क मार्केटिंग हा कंपनी ते ग्राहक असा थेट विक्रीचा एक कन्सेप्ट आहे. सध्या दोन कंपन्यांसाठी ते नेटवर्क मार्केटिंग करतात. यात कंपनी आपली काही प्रीमियम उत्पादने थेट ग्राहकांना विकते. दीपक हरिया यांनी आपले मूळ व्यवसाय सांभाळून या क्षेत्रात खूप मोठे जाळे निर्माण केले. त्यांच्या हाताखाली शेकडो एजंट काम करतात. त्यांनी हिंदुस्थान युनिलिव्हरचा डेपो अंबरनाथला आणला.
इतकेच नव्हे तर या कमी शिकलेल्या माणसाला कंपनीने कॉर्पोरेट ट्रेनर म्हणून नियुक्त केले. तेथे आपल्यापेक्षा जास्त शिकलेल्या लोकांना ते प्रशिक्षण देतात. वयाच्या पंचेचाळीसाव्या वर्षी त्यांनी हौस म्हणून मॅट्रीकची परीक्षा दिली व पास झाले. त्यांना सर्व तऱ्हेच्या गाड्या चालवायला आवडतात. त्याचीच पुढची पायरी म्हणून ते आता विमान चालवायला शिकत आहेत. शालेय शिक्षण अर्धवट राहिलेल्या एका व्यक्तीने आयुष्यात मिळवलेले हे यश परीक्षेत नापास किंवा हव्या त्या कोर्सला अ‍ॅडमिशन मिळाली नाही म्हणून निराश झालेल्यांच्या डोळ्यात अंजन घालणारे आहे.

दीपक हरिया यांची प्रगती जादूच्या कांडीसारखी एका झटक्यात झालेली नाही. त्यांनी जेव्हा वयाच्या पंधराव्या वर्षी एकट्याने दुकान सुरू केले तेव्हा त्यांना अनंत अडचणींना तोंड द्यावे लागले. त्यांच्यासारख्या एका छोट्या मुलावर विश्वास ठेवायलाच लोक तयार नसत. बांधकाम साहित्याची खरेदी मोठ्या रकमेची असते.

ती रक्क म त्यांच्या हाती द्यायला लोक साशंक असत. ते वेळेवर डिलिव्हरी देतील का याबाबतही लोकांना खात्री वाटत नसे. सुरुवातीला जेव्हा ते हातगाडीने माल पोचवायचे तेव्हा अनेक वेळा गाडीवाल्याला मदत करायला त्यांना जावे लागायचे. गाडीत माल भरणे-उतरवणे पण त्यांनाच करावे लागायचे.

दीपक हरिया म्हणतात, एका कुटुंबाच्या तीन-तीन पिढ्या एकाच व्यवसायात असण्याचा जमाना आता संपला आहे. उलट आता एका व्यवसायाला अनेक उपांगे असायला हवीत. एकट्याने सगळीकडे लक्ष देत बसण्यापेक्षा आपल्यासाठी काम करणारी माणसे जोडा. वेळेचा आणि व्यवसायाचा गुणाकार करा. नुसती बेरीज नको.

नेटवर्कच्या क्षेत्रात तो गुणाकार होतो. तसेच व्यवसायाला नवे आयाम जोडले पाहिजेत. एका धंद्यात मंदी आली तरी दुसरा चालू राहतो. तसेच व्यवसायाची अशी घडी बसवा की आपल्या गैरहजेरीतही तो व्यवस्थित चालू राहिला पाहिजे. मग मार्ग निघतात. कुठे जायचे हे निश्चित असेल तर तिथे पोचायचे मार्ग अनेक असू शकतात.

टर्निंग पॉइंट
- प्रशांत असलेकर