ढगातून पडतोय होम डीलिव्हरीचा पाऊस

हॉटेलात जाऊन खाण्यापेक्षा घरात पार्सल मागवून खाणं आता वाढू लागलेलं आहे. कारणं वेगवेगळी. पार्किंगला जागा नाही, ट्रॅफिक फार आहे, हॉटेलांमध्ये वेटिंग आहे, अशा कारणांमुळे

- माधव शिरवळकर

हॉटेलात जाऊन खाण्यापेक्षा घरात पार्सल मागवून खाणं आता वाढू लागलेलं आहे. कारणं वेगवेगळी. पार्किंगला जागा नाही, ट्रॅफिक फार आहे, हॉटेलांमध्ये वेटिंग आहे, अशा कारणांमुळे माणूस घराबाहेरच पडत नाही. जी गोष्ट हॉटेलची, तीच अन्य खरेदीचीही. गर्दीत जाण्यापेक्षा आॅनलाइन जावं, आॅर्डर देऊन टाकावी, नेटबँकिंग किंवा क्रेडिट/डेबिट कार्डानी पेमेंट करावं आणि दोन दिवसांत घरी होम डीलिव्हरी मागवावी हे आता अंगवळणी पडू लागलंय. रेल्वेचं आॅनलाइन रिझर्व्हेशन, एसटी बसचं इंटरनेटवर रिझर्व्हेशन तर आता घराघरांत आहे. कुटुंबात यासाठी पुढाकार आणि मार्गदर्शन असतं ते तरुणाईचं. वडीलधारी मंडळी कौतुकाने घरातल्या टीनेज किंवा यंग नातवावर किंवा नातीवर त्यासाठी निर्धास्तपणे अवलंबून राहतात. अशा आॅर्डर्स आणि होम डीलिव्हरीज् गेल्या वर्षभरात प्रचंड वाढल्या आहेत. रस्त्यावर आणि गृहनिर्माण संस्थांमध्ये दिवसभर मोटारसायकलवरून डीलिव्हरी करणाऱ्या तरुणांचा राबता वाढतो आहे. इंटरनेटवर अमेझॉन, फ्लीपकार्ट, स्नॅपडील वगैरेंवर जी आॅर्डर दिली जाते, ती त्या वेबसाईटच्या सर्व्हरवर जाऊन पडते. म्हणजे अर्थातच ढगात (आभासी जगात) जाते. इंटरनेटवरील डेटा म्हणजे क्लाऊड. क्लाऊडचं ‘ढग’ हे मराठी भाषांतर आपण क्वचितच करतो. तर, अशा प्रकारे ढगात पाठवलेल्या आॅर्डरची डीलिव्हरी प्रत्यक्ष कोणीतरी दारात येऊन आणून देत असलं तरी तो माल तुम्हाला मिळत असतो तो त्या ढगातल्या आॅर्डरमुळेच. अशा या ढगातून येणाऱ्या डीलिव्हरीज्चा पाऊस आपल्याकडे आता मुसळधार पडू लागला आहे; आणि त्या लोंढ्यात छोटे-मोठे दुकानदार गोते खाऊ लागलेले आहेत. खरंच आपल्याकडे ई कॉमर्सची नेमकी काय परिस्थिती आहे?

उत्पादनांचे वैविध्य
आज फ्लीपकार्ट, स्नॅपडील, अमेझॉन, ईबे वगैरे अनेक वेबसाईट्सवरून इतक्या तऱ्हेतऱ्हेच्या वस्तू विकल्या जातात की त्यांची कल्पनाही आपण करू शकत नाही. आजपर्यंत आपण कधी ऐकल्याही नसतील अशा शेकडो वस्तू त्यात आहेत. साधं वाढदिवसाचं उदाहरण घेऊ. वाढदिवस म्हटले की केक, टोप्या, सजावटीची साधनं, पिपाण्या वगैरे नेहमीच्या वस्तूंची ठरलेली यादी डोळ्यांसमोर येते.
पण वाढदिवसाला जमलेल्या मित्रमैत्रिणींची गंमत करण्यासाठी वेगवेगळ्या वस्तूंची अक्षरश: रेलचेल आज ई कॉमर्स साईट्सवर आहे. भिंतीवर खरीखुरी वाटणारी रबराची पाल किंवा साप, उंदीर, कीटक अशा फसवणाऱ्या वस्तू ईबेच्या साईटवर प्रँक म्हणून मिळतील. एक कॅप्सुलच्या आकाराचा तोंडात ठेवण्याचा चुर्इंग गम आहे. तो चावला की तोंडातून लालभडक रक्त येत असल्यासारखं दिसतं आणि सगळे घाबरून जातात.
हाही प्रँक. अक्षरश: खरीखुरी वाटणारी मानवी विष्ठाही ईबेवर मिळते. बरं ही विष्ठाही वेगवेगळ्या प्रकारची, रंगाची. घाण वाटावी अशी. अर्थात प्लास्टीकची. प्रँक म्हणून म्हणजे कोणाची तरी भंकस करण्यासाठीची ती वस्तू. अफाट डोक्यातून निघालेल्या अशा नावीन्यपूर्ण वस्तूंची अलिबाबाची ही गुहा बाहेर खऱ्याखुऱ्या दुकानांत मागाल तर कुठेही मिळणार नाही. पण हातातल्या मोबाइलवर शोधा, पाहा, त्याचा डेमो यु ट्युबवर पाहा, मग आॅर्डरही मोबाइलवरच द्या, पेमेंटही मोबाइलवरून करा आणि डीलिव्हरी घरपोच घ्या.
मुंबई, पुणे, नागपूर, नाशिक, कोल्हापूर वगैरे शहरांमध्ये आणि एकूणच भारतात सर्वत्र आता ई कॉमर्स घराघरात पोहोचताना दिसत आहे. आसपासच्या जिल्ह्यांमध्ये, तालुक्यांमध्ये आणि गावांमध्येही आता इंटरनेट सिग्नल मिळू लागले आहेत. जिथे मिळत नाहीत तेथील लोक आग्रहाने त्याची मागणी करीत आहेत. मोदींनी डिजिटलची घोषणा बुलंद केलीच आहे. येती पाच वर्षे ई कॉमर्सची आहेत आणि बघता बघता भारतातल्या बाजारपेठेची व्याख्याच त्यामुळे बदलणार यात शंका नाही.

ई शॉपिंग म्हणजे काय?
भारतात सर्वत्र आता ई कॉमर्स घराघरांत पोहोचताना दिसत आहे. कार्यालयांमध्येही ई खरेदीचीच चर्चा होताना आढळते. जेथे इंटरनेट आहे तेथे ग्राहकांना उत्पादकांशी संपर्क साधता येतो. यामुळे उत्पादक आणि ग्राहक यातील वितरकांसारख्या मधल्या साखळीचे काय होणार, असाही प्रश्न उपस्थित होत आहे. एकूणच येती पाच वर्षे ई कॉमर्सची आहेत आणि बघता बघता भारतातल्या बाजारपेठेची व्याख्याच त्यामुळे बदलणार आहे यात शंका नाही. या सगळ्या मुद्द्यांवर टाकलेला प्रकाश.

इंटरनेटचा वाढता वापर आणि ई कॉमर्स
१)मॉर्गन स्टॅन्लीचा अहवाल सुरुवातीलाच सांगतो की, ‘भारतात २०१५मध्ये इंटरनेटच्या वापराचे जे प्रमाण आहे ते प्रमाण पाचच वर्षांत म्हणजे २०२०पर्यंत चक्क दुप्पट होणार आहे. यामुळे भारतातील जुन्या व नव्या उद्योजकांसाठी ई कॉमर्स म्हणजे संधीचा सुकाळ असणार आहे.’ आपले जेवणाचे डबे पोहोचवणारे डबेवाले ब्रिटनचे राजपुत्र चार्लस् यांना भेटून आता इंटरनॅशनल झाले आहेत. पण हे डबेवालेही आता ई कॉमर्सच्या क्षेत्रात उतरले आहेत. नाहीतरी ते घरोघर डबे पोहोचवत होतेच.
२)त्यांची डबे डीलिव्हरीची मॅनेजमेंट जगभरात वाखाणली गेली आहे. मग या डबेवाल्यांनी ढगातल्या आॅर्डर्सही घरोघर पोहोचवल्या तर काय हरकत आहे? आता ही नुसती कल्पना राहिलेली नाही. डबेवाल्यांनी त्या आॅर्डर्स पोहोचवण्याचं काम सुरूही केलं आहे. भारतात ई कॉमर्स कसं रुजतंय याची शितावरून भाताची परीक्षा करायची तर डबेवाल्यांचं उदाहरण म्हणजे भाताचं एक शीत आहे.
३)पंतप्रधान मोदी परदेशात जिथे जिथे जातात तिथे तिथे एक मुद्दा नेहमी घोटून सांगतात. तो म्हणजे आमचा देश तरुणांचा देश आहे. हेही खरं आहे की ई कॉमर्स हे तरुणांना आवडणारं खरेदी-विक्री माध्यम आहे. भारतात २००७मध्ये इंटरनेट वापरणाऱ्यांची संख्या अदमासे ५ कोटी होती. ती २०१०मध्ये सुमारे १० कोटी आणि २०१४मध्ये अदमासे ३० कोटी झाली. भारत हा खेड्यांचा देश आहे. खेड्यात आता मोबाइल आणि मोबाइलबरोबर इंटरनेट वेगाने पोहोचत आहे; आणि ते जसजसे अधिकाधिक खेड्यांत पोहोचत आहे तसतसे खेड्यांमधूनही आॅनलाइन आॅर्डर्स वाढत आहेत.
४)वर्ष २०२०पर्यंत भारतात इंटरनेट वापरणाऱ्यांची संख्या ६० कोटींचा आकडा पार करेल असा अंदाज मॉर्गन स्टॅन्लेचा अहवाल व्यक्त करतो. म्हणजेच, आपला अर्धा देश आपली खरेदी आॅनलाइन करण्याची शक्यता त्यातून निर्माण होते. हा खरेदी व्यवहार डोळे विस्फारायला लावणारा असेल. भविष्यकाळ ठेवू बाजूला. आजचं चित्र पाहा. एका ई कॉमर्स वेबसाईटने जाहीर केलंय की, त्यांच्याकडे दर
२ मिनिटांनी १ साडी विकली जाते. दर ३० सेकंदांना बुटांची एक जोडी विकली जाते. आता ते मोटारकार्सही आॅनलाइन विक्रीला ठेवणार म्हणतात.