तुम्ही हात छातीवर ठेवून हृदयाचे ठोके ऐकलेत का? ते नेहमी डाव्या बाजूला जास्त जाणवतात. पण का बरं? हृदय डावीकडेच का असतं?
शरीरातील अवयव एकसारखे वाटले तरी त्यांची मांडणी पूर्णपणे symmetrical नसते. यालाच विज्ञानात left-right asymmetry म्हणतात.
भ्रूणाच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात हृदय मध्यभागी असतं. पण विकासादरम्यान ते हळूहळू डाव्या बाजूला वळतं. हा बदल काही आठवड्यांत घडताे.
हृदय डावीकडे वळल्याने रक्तप्रवाह योग्य पद्धतीने होतो. डावा भाग थोडा मोठा असल्यामुळे तो संपूर्ण शरीरात रक्त पंप करतो.
आपल्या फुफ्फुसांमुळेही ही रचना तयार झाली आहे. उजवं फुफ्फुस मोठं, डावं थोडं लहान असतं. त्यामुळे हृदयाला डाव्या बाजूला जागा मिळाली.
जगातील १०,००० पैकी एका व्यक्तीचं हृदय मात्र उजवीकडे असतं. याला dextrocardia म्हणतात. पण तेही तितकंच कार्यक्षम असतं.
काही वेळा हृदय थोडं मधोमध जाणवतं. कारण त्याचे दोन भाग दोन्हीकडे विस्तारलेले असतात. पण ठोके नेहमी डावीकडे जास्त तीव्र वाटतात.
हृदयाची अशी मांडणी लाखो वर्षांच्या उत्क्रांतीचा परिणाम आहे. प्रत्येक बदल शरीराच्या गरजेनुसार घडत गेला. शेवटी डावीकडे असलेलं हृदय हेच नॉर्मल ठरलं.
हृदय डावीकडे असो वा उजवीकडे, त्याचं काम एकच आहे. प्रत्येक सेकंदाला रक्त पंप करणं, जीवनाला चालना देणं. ते कधीच थकत नाही, थांबत नाही.