जागतिक ओझोन दिवस; उपराजधानीत वाढतोय ‘बॅड ओझोन’!

उपराजधानीत जमीन पातळीवरील ‘ओझोन’मध्ये वाढ होत आहे. या वर्षातील दोन महिन्यांत तर निर्धारित पातळीहून जास्त प्रमाण दिसून आले व सर्वाधिक आकडेवारीचीदेखील नोंद झाली.

ठळक मुद्दे२०१९ मध्ये सर्वाधिक आकडेवारीची नोंद जमीन पातळीवरील ‘ओझोन’ ठरू शकतो धोकादायक

योगेश पांडे।
लोकमत न्यूज नेटवर्क
नागपूर : पृथ्वीहून ठराविक उंचीवर असलेला ‘ओझोन’ एकीकडे आपल्यासाठी फायदेशीर असला, तरी जमिनीच्या पातळीवरील ‘ओझोन’ वायू तितकाच धोकादायक ठरत आहे. उपराजधानीत जमीन पातळीवरील ‘ओझोन’मध्ये वाढ होत आहे. या वर्षातील दोन महिन्यांत तर निर्धारित पातळीहून जास्त प्रमाण दिसून आले व सर्वाधिक आकडेवारीचीदेखील नोंद झाली. या ‘बॅड ओझोन’संदर्भात महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळानेदेखील चिंता व्यक्त केली आहे.
उंचीवर असलेल्या वातावरणातील ‘ओझोन’चा पट्टा हा साधारणत: जमिनीपासून २५ ते ५० किलोमीटर अंतरावर असतो. सूर्यापासून येणाऱ्या अतिनील किरणांपासून हा रक्षण करतो. मात्र जमिनी पातळीवरदेखील ‘ओझोन’ असतो व याचे प्रमाण वाढले तर विविध वायुघटकांसमवेत संयोग होऊन तो पर्यावरणासाठी धोकादायक ठरू शकतो. जमिनीच्या पातळीवर साधारणत: १ क्युबिक मीटर हवेत १०० मायक्रोग्रॅमपेक्षा कमी ‘ओझोन’ असेल तर तो धोकादायक ठरत नाही. मात्र याहून जास्त प्रमाण निश्चितच विविध संकटांना आमंत्रण देणारे असते. विविध वैज्ञानिक संस्थांकडून ही पातळी निर्धारित करण्यात आली आहे.
महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळाकडून ‘सीएएक्यूएमएस’च्या (कन्ट्युनियस अ‍ॅम्बिअन्ट एअर क्वॉलिटी मॉनिटरिंग स्टेशन्स) माध्यमातून या ‘ओझोन’ची आकडेवारी नियमितपणे गोळा करण्यात येते. २०१७-१८ पर्यंत ‘ओझोन’ची आकडेवारी ही नियंत्रणातच होती. परंतु २०१८-१९ मध्ये प्राप्त झालेली आकडेवारी ही चिंता वाढविणारी आहे. २०१९ च्या फेब्रुवारी महिन्यात शहरात ‘ओझोन’ची पातळी १३८.५ मायक्रोग्र्रॅम प्रति क्युबिक मीटर इतकी होती, तर मार्चमध्ये ११९.३ मायक्रोग्र्रॅम प्रति क्युबिक मीटर इतकी नोंद झाली. फेब्रुवारीमधील पातळी ही निर्धारित पातळीहून ३८.५ टक्के तर मार्चमधील पातळी सुमारे २० टक्के अधिक होती.

जमीन पातळीवरील ओझोनमुळे होणारे धोके
श्वसनास अडथळे
श्वसनाच्या आजारात वाढ
खोकला आणि घशाचे विकार
अस्थमा, एम्फिसिमा तसेच ब्रॉन्कायटीसची शक्यता
पिकांवर प्रतिकूल परिणाम
अचानक झाडे सुकणे किंवा वाढ खुंटणे
ज्येष्ठ नागरिक व लहान मुलांसाठी जास्त धोकादायक

वाहने, ऊर्जा प्रकल्पांमुळे वाढतेय पातळी
जमीन पातळीवर सापडणाºया ओझोनची गणना सेकंडरी पॉल्युटन्टमध्ये होते. वाहने तसेच ऊर्जा प्रकल्पांमधून नायट्रोजन ऑक्साईड व नायट्रोजन डायऑक्साईड मोठ्या प्रमाणात उत्सर्जित होतो. या वायूंची सूर्यप्रकाश किंवा गरम वातावरणात व्होलाटाईल ऑरगॅनिक कपांऊंड सोबत प्रक्रिया झाल्यावर जमिनीजवळील वातावरणात ओझोनची निर्मिती होते.