एलफिन्स्टन रोड स्टेशनवाले ‘एलफिन्स्टन’ कोण होते?

पश्चिम रेल्वेवरील ‘एलफिन्स्टन रोड’ स्टेशनचे नाव आता ‘प्रभादेवी’ असे करण्यात आले आहे. १८६७ साली रेल्वेप्रवाशांच्या सेवेत

ओंकार करंबेळकर/  लोकमत न्यूज नेटवर्क
मुंबई : पश्चिम रेल्वेवरील ‘एलफिन्स्टन रोड’ स्टेशनचे नाव आता ‘प्रभादेवी’ असे करण्यात आले आहे. १८६७ साली रेल्वेप्रवाशांच्या सेवेत आलेल्या या स्थानकाचे नाव मुंबईचे गव्हर्नर जॉन एलफिन्स्टन यांच्या स्मृतीसाठी देण्यात आले होते. माउंट स्टुअर्ट एलफिन्स्टन हे जॉन एलफिन्स्टन यांचे काका होते. मुंबईच्या इतिहासामध्ये जॉन माल्कम, माउंट स्टुअर्ट एलफिन्स्टन, बार्टल फ्रिअर यांनी जसा आपल्या कामाचा ठसा उमटवला, त्याप्रमाणे जॉन यांचेही एक महत्त्वाचे गव्हर्नर म्हणून नाव घेतले जाते.
जॉन एलफिन्स्टन यांच्या कारकिर्दीचे सर्वात मोठे वैशिष्ट्य म्हणजे, त्यांच्या कार्यकाळामध्ये
१८५७ चा उठाव झाला. या उठावाच्या काळामध्ये मुंबई प्रांतामध्ये विविध ठिकाणी झालेली लहानसहान बंडाची प्रकरणे त्यांनी मिटवली. खुद्द मुंबईमध्येही बंडाची कुणकुण लागताच, तीही तत्काळ शमवून टाकली होती. बंडाच्या योजनांमध्ये नसणारी एकी, तसेच संघटित प्रयत्नांचा अभाव असल्यामुळे, मुंबईमध्ये बंड शमवण्यात कंपनीला सहज यश आले. इतकेच नाही, तर मुंबईत विविध धर्माच्या लोकांनी कंपनी सरकारला पाठिंबा
असणारी पत्रेच जॉन एलफिन्स्टनला सादर केली होती. त्यामुळे
मुंबईमध्ये बंड शमवण्यात फारसा त्रास सहन करावा लागला नाही. १८५८ साली राणी व्हिक्टोरियाने बंड शमवल्यानंतर काढलेला जाहीरनामा मुंबईतही वाचून दाखवला, त्या प्रसंगीही जॉन एलफिन्स्टन हजर होते. १८५९ साली जॉन एलफिन्स्टन पुन्हा लंडनला निघून गेले आणि त्याच्या पुढच्याच वर्षी त्यांचा मृत्यू झाला.

एलफिन्स्टन सर्कलसाठी पाठिंबा

दक्षिण मुंबईतील एका दुर्लक्षित जागेवर बाग बांधून त्याच्या सभोवती इमारती बांधाव्यात, अशी कल्पना तत्कालीन पोलीस कमिशनर चार्ल्स फोर्जेट यांनी मांडली.

त्याला जॉन एलफिन्स्टन यांनी नंतर बार्टल फ्रिअर यांनी पाठिंबा दिला आणि मदतही केली. त्यानंतर, या जागेवर बागेच्या विकासाला सुरुवात झाली आणि १८७२ साली ही बाग बांधून झाली.

जॉन एलफिन्स्टन यांनी केलेल्या मदतीच्या आणि स्मृतिप्रीत्यर्थ तिचे नाव एलफिन्स्टन सर्कल असे ठेवण्यात आले, स्वातंत्र्यानंतर बेंजामिन हॉर्निमन यांच्या नावाने बागेचे ‘हॉर्निमन सर्कल’ असे करण्यात आले. आजही हॉर्निमन सर्कलजवळ मोठ्या बँकांची व कंपन्यांची कार्यालये आहेत.

रॉयल हॉर्स गार्डपासून कारकिर्दीला सुरुवात

२३ जून १८०७ रोजी जन्मलेल्या जॉन एलफिन्स्टननी १८२३ साली लष्करामध्ये प्रवेश केला. त्या वेळेस सर्वात प्रथम त्यांची नेमणूक रॉयल हॉर्स गार्डमध्ये झाली.
१८२८ मध्ये लेफ्टनंट आणि १८३२साली कॅप्टन अशा नोकरीत ते पायऱ्या चढू लागले. त्यानंतर, १८३७ साली मद्रास प्रांताच्या गव्हर्नरपदी त्यांची नेमणूक झाली, या काळामध्ये त्यांनी निलगिरीमध्ये एक घरही बांधले होते.
१८४५ ते १८५३ या काळामध्ये इंग्लंडमध्ये नोकरी केल्यानंतर, त्यांची मुंबईच्या गव्हर्नरपदी नेमणूक झाली.