Jara Hatke: फुटक्या कवडीची खरी किंमत माहितीय? प्राचीन चलनव्यवस्थेशी आहे थेट संबंध 

Jara Hatke: कवडीमोल, फुटकी कवडी हे शब्द प्रयोग आपण करतो, पण ही कवडी असते कशी आणि तिचे खरे मूल्य काय, हे एका व्हायरल व्हिडीओतून समोर आले. 

एखाद्याला कमी लेखताना, 'त्याला कवडीची किंमत नाही' असे आपण म्हणतो, किंवा कोणी उधार मागितले तर 'फुटकी कवडीसुद्धा देणार नाही' असे आपण म्हणतो. यावरून कवडी हा शब्द नक्कीच पैशांशी संबंधित असला पाहिजे याची आपल्याला कल्पना येते. पण त्याची नेमकी किंमत किती आणि तिचा वापर कधी होत होता, याबाबत माहिती देणारा प्रमोद माळी यांचा व्हायरल व्हिडीओ समोर आला आहे. ज्यातून कवडीचा विस्तृत खुलासा झाला आहे. 

या वाक्प्रचाराचा शब्दशः आणि भाषिक (Idiomatic) अर्थ असा आहे:

शब्दशः अर्थ: फुटकी (Phutkī): तुटलेली, मोडलेली किंवा खराब झालेली.

कवडी (Kavaḍī): कवडी म्हणजे एक लहान शिंपला (समुद्री शंख). प्राचीन आणि मध्ययुगीन भारतात, कवडीचा वापर चलनाचे (Currency) सर्वात लहान युनिट म्हणून केला जात असे.

भाषिक (वाक्प्रचारात्मक) अर्थ:

"फुटकी कवडी" म्हणजे अत्यंत तुच्छ, काहीही किंमत नसलेले किंवा मूल्य नसलेले.

हा वाक्प्रचार मुख्यतः दारिद्र्य किंवा शून्य किंमत दर्शवण्यासाठी वापरला जातो. (उदा. "माझ्याकडे आता फुटकी कवडीही राहिली नाही" याचा अर्थ: "माझ्याकडे आता एक पैसाही उरला नाही.")

२. उगम आणि इतिहास

हा वाक्प्रचार प्राचीन भारतीय चलन व्यवस्थेशी जोडलेला आहे:

प्राचीन चलन: प्राचीन काळात आणि ब्रिटिश राजवटीच्या सुरुवातीला भारतात मोठ्या व्यवहारांसाठी नाणी (Coins) वापरली जात असली तरी, दैनंदिन लहान व्यवहारांसाठी आणि वस्तूंच्या देवाणघेवाणीसाठी कवडीचा वापर केला जाई.

सर्वात लहान मूल्य: एक अख्खी कवडी हे सर्वात लहान आर्थिक मूल्य होते.

शून्य मूल्य: अशा परिस्थितीत, जी कवडी तुटलेली किंवा फुटलेली असेल, तिची बाजारात कोणतीही किंमत नव्हती. ती अक्षरशः 'मूल्यहीन' (Worthless) मानली जाई.

रूपांतर: याच वास्तविक मूल्याच्या आधारावर, हा शब्दप्रयोग कालांतराने मराठी आणि इतर भारतीय भाषांमध्ये "शून्य किंमत" दर्शवणारा वाक्प्रचार म्हणून रूढ झाला.

म्हणजेच, "फुटकी कवडी" म्हणजे 'एक तुटलेला शिंपला, ज्याची देवाणघेवाणीत काहीही किंमत नाही.'

आजच्या रुपयाही त्याची तुलना करता १ रुपया म्हणजे किती फुटक्या कवड्या? याचे गणित माळी यांनी मांडून दाखवले आहे. ते सांगतात -

Rosettes अर्थात बिबट्याच्या शरीरावर असणारे ठसे असणारी कवडी दाखवत ते म्हणाले, 

३ फुटक्या कवड्या म्हणजे १ चांगली कवडी 
१० चांगल्या कवड्या म्हणजे १ छदाम 
२ छदाम म्हणजे १ धेला 
२ ढेलयांचे दीड पै 
३ पै चा एक पैसा 
१०० पैशांचा १ रुपया 

म्हणजे आजच्या काळात १ रुपयांच्या तुलनेत १२००० फुटक्या कवड्या म्हणजे १ रुपया! आहे ना मजेशीर? पाहा हा व्हिडीओ -