Tax Rule on Stocks :शेअर बाजारातगुंतवणूक करणारे गुंतवणूकदार प्रामुख्याने दोन मार्गांनी कमाई करतात. पहिला म्हणजे लाभांश आणि दुसरा म्हणजे शेअर्स विकून होणारा भांडवली लाभ. या दोन्ही प्रकारच्या उत्पन्नावर प्राप्तिकराचे नियम वेगवेगळे लागू होतात. डिव्हिडंडवर तुमच्या उत्पन्न स्लॅबनुसार कर लागतो, तर भांडवली नफ्यावर 'अल्प-मुदतीची' आणि 'दीर्घ-मुदतीची' होल्डिंग यानुसार कर आकारला जातो. कर दायित्व योग्यरित्या समजून घेण्यासाठी आणि व्यवस्थापित करण्यासाठी FIFO (First-In, First-Out) नियम आणि डीमॅट खात्याची योग्य रचना महत्त्वपूर्ण आहे.
१. डिव्हिडंड उत्पन्नावर कराचे नियम
कंपनीकडून मिळणारा डिव्हिडंड हा तुमच्या एकूण उत्पन्नामध्ये जोडला जातो आणि त्यावर तुमच्या इनकम टॅक्स स्लॅब दरांनुसार कर लागतो. हे उत्पन्न 'इतर स्रोतांकडून उत्पन्न' या शीर्षकाखाली करपात्र मानले जाते. म्हणजेच, ज्यांचा उत्पन्नाचा स्लॅब जास्त आहे, त्यांना अधिक कर भरावा लागतो. जर तुम्ही शेअर्स खरेदी करण्यासाठी कर्ज घेतले असेल, तर त्या कर्जावरील व्याजाच्या खर्चावर कपातीचा दावा करता येतो. पण, ही कपात एकूण डिव्हिडंड उत्पन्नाच्या फक्त २०% पर्यंतच मर्यादित आहे.
उदाहरण: समजा, तुम्हाला डिव्हिडंड म्हणून १ लाख रुपये मिळाले आणि तुम्ही शेअर्ससाठी घेतलेल्या कर्जावर ३५,००० रुपये व्याज भरले. तर तुम्ही जास्तीत जास्त २०,००० रुपये (१ लाखाच्या २०%) कपातीचा दावा करू शकता. अशा वेळी, तुमचे करपात्र डिव्हिडंड उत्पन्न ८०,००० रुपये मानले जाईल.
२. शेअर्स विक्रीवरील भांडवली नफ्यावर कर
लिस्टेड शेअर्स विकून झालेल्या नफ्यावर 'भांडवली लाभ' अंतर्गत कर आकारला जातो. शेअर्स किती काळ ठेवले यानुसार त्याचे दोन वर्गीकरण केले जाते:
दीर्घकालीन भांडवली लाभ
लिस्टेड शेअर्स १२ महिन्यांपेक्षा जास्त काळ होल्ड केल्यास, ते दीर्घकालीन भांडवली मालमत्ता मानले जातात. १२ महिन्यांपेक्षा जास्त काळ होल्ड केल्यावर, १.२५ लाख रुपयांपेक्षा जास्त नफ्यावर १२.५% दराने कर लागतो. (ही सवलतीची कर दरे तेव्हाच लागू होते जेव्हा खरेदी आणि विक्री दोन्ही वेळी सिक्युरिटीज ट्रान्झॅक्शन टॅक्स - STT भरलेला असतो.)
अल्प-मुदतीचा भांडवली लाभ
लिस्टेड शेअर्स १२ महिन्यांपेक्षा कमी काळ होल्ड केल्यास, ते अल्प-मुदतीची भांडवली मालमत्ता मानले जातात. १२ महिन्यांपेक्षा कमी कालावधीत झालेल्या नफ्यावर २०% च्या सवलतीच्या दराने कर आकारला जातो. (हा दर सुद्धा STT भरल्यावर लागू होते.)
३. FIFO नियम आणि दोन डीमॅट खात्यांचे महत्त्व
- जेव्हा तुम्ही वेगवेगळ्या वेळी एकाच कंपनीचे शेअर्स खरेदी करता, तेव्हा भांडवली नफ्याची गणना करण्यासाठी फर्स्ट-इन, फर्स्ट-आउट पद्धत लागू होते.
- या नियमानुसार, तुमच्या डीमॅट खात्यात सर्वात आधी जमा झालेले शेअर्स सर्वात आधी विकले गेले आहेत, असे मानले जाते.
- जर तुम्ही एकाच खात्यातून दीर्घकालीन गुंतवणूक आणि ट्रेडिंग करत असाल, तर FIFO नियमामुळे तुमच्या सर्वात जुन्या (आणि कमी किमतीच्या) गुंतवणुका आधी विकल्या गेल्याचे मानले जाऊ शकते. यामुळे जास्त STCG (२०%) कर लागू होऊ शकतो.
दोन डीमॅट खात्यांचा फायदा
- कर दायित्व कमी करण्यासाठी दोन वेगवेगळे डीमॅट खाती ठेवणे फायदेशीर.
- एक खाते दीर्घकालीन गुंतवणुकीसाठी आणि दुसरे खाते ट्रेडिंगसाठी (अल्प-मुदतीच्या व्यवहारांसाठी) वापरावे.
- FIFO सिद्धांत प्रत्येक खात्यावर स्वतंत्रपणे लागू होतो. यामुळे तुम्ही तुमच्या दीर्घकालीन गुंतवणुकीच्या शेअर्सवर STCG लागू होणे टाळू शकता आणि कर व्यवस्थापन अधिक स्पष्ट होते.
- एकापेक्षा जास्त डीमॅट खाती ठेवणे पूर्णपणे वैध आहे. अंतिम कर दायित्व मात्र तुमच्या PAN स्तरावर निश्चित केले जाते, त्यामुळे सर्व खात्यांचे व्यवहार तुमच्या आयटी रिटर्नमध्ये घोषित करणे आवश्यक आहे.
वाचा - विराटच्या RCB ने IPL जिंकले पण 'अर्थव्यवस्था' कोसळली! लीगची ब्रँड व्हॅल्यू ६,६०० कोटींनी घटली
(टीप - यामध्ये सामान्य माहिती देण्यात आलेली आहे. हा गुंतवणूकीचा सल्ला नाही. शेअर बाजारातील गुंतवणूक जोखमीच्या अधीन असते. कोणत्याही प्रकारची गुंतवणूक करण्यापूर्वी या क्षेत्रातील जाणकार किंवा तज्ज्ञांचा सल्ला घेणं आवश्यक आहे.)